Ovaj grad ima ključnu ulogu u političkom, administrativnom, finansijskom, univerzitetskom i kulturnom životu Republike Srpske. Prema podacima iz 2013. godine, Banja Luka i njeno šire područje broje 185.042 stanovnika.
Istorija Banja Luke je duboko ukorijenjena u različite kulture, običaje i uticaje koji su oblikovali njenu arhitekturu i bogatstvo kulturno-istorijskih spomenika. Ovaj grad je svedok različitih epoha i ljudskog stvaralaštva. Osim toga, obilje zelenih površina, uključujući parkove i aleje, daju Banja Luci nadimak “grad zelenila.”
Dan grada Banja Luke je 22. april. Na ovaj datum 1945. godine, Šesta krajiška brigada, pod vođstvom komandanta Milanchića Miljevića, svečano je ušla u Banja Luku, oslobađajući je od fašističke okupacije. Ova istorijska epoha ostavlja svoj trag u duši grada i daje poseban značaj ovom datumu.
Sada, kroz ovaj članak, pozivamo vas da zajedno istražimo sve ono što Banja Luka ima da ponudi, kako biste u potpunosti razumeli i doživeli ovaj izuzetan grad. Ostanite s nama dok istražujemo “šta videti u Banja Luci?” i otkrijemo najbolje atrakcije i iskustva koje ovaj grad pruža.
Saborna crkva Hrista Spasitelja u Banjoj Luci
Saborna crkva Hrista Spasitelja u Banjoj Luci, nalazi se u samom centru grada, na mestu i u dimenzijama gde je prvobitno stajala crkva Svete Trojice. Ova impozantna građevina svedoči o istoriji i duhovnom značaju ovog grada, simbolizujući obnovu i otpornost tokom teških vremena.
Istorija gradnje hrama seže unazad do 1925. godine kada su započeti radovi, pod vođstvom arhitekte Dušana Živanovića. Hram je građen u obliku upisanog krsta razvijenog tipa, sa centralnom kupolom i četiri manja kubeta. Zvonik se ponosno uzdiže na jugoistočnoj strani, povezan sa crkvom prostranim trijemom.
Međutim, tokom Drugog svetskog rata, Saborna crkva je doživela tešku sudbinu. Ustaše su je najpre bombardovale, a potom naredile da se sravni sa zemljom, proglašavajući je “ruglom grada”. Ovaj tragičan događaj ostavio je dubok trag u istoriji Banje Luke.
Nakon dugog perioda od više od pola veka, obnova Sabornog hrama započela je 1993. godine, kada su osveštani temelji, a povod za obnovu bila je dozvola koju je banjalučka crkvena opština dobila. Novi hram, sada poznat kao Saborni hram Hrista Spasitelja, konačno je svečano osveštan 28. maja 2009. godine, označavajući obnovu i ponovni sjaj ovog važnog duhovnog mesta.
Ova impozantna građevina izgrađena je od crvenog i žutog kamena travertina, a kupole su prekrivene zlatnim prohrom limom. Dimenzije hrama su impresivne, a njegova arhitektura oduzima dah svakom posetiocu. Saborni hram Hrista Spasitelja sada stoji kao simbol obnove i vere, podsećajući na teške trenutke iz prošlosti i odražavajući snagu duha Banje Luke i njenih vernika.
Tvrđava Kastel
Tvrđava Kastel se nalazi u Banjoj Luci i smestena je na levoj obali reke Vrbas, između sadašnjeg Gradskog mosta i ušća reke Crkvene. Kastel je najstariji istorijski spomenik u ovom gradu i nosi bogatu istorijsku prošlost.
U davna vremena, Kastel je imao suštinsku vojničku ulogu, prvenstveno štiteći dolinu Vrbasa od potencijalnih neprijatelja, naročito sa severa. Tvrđava je okružena impozantnim kamenim bedemima, na kojima su izgrađeni topovski bunkeri i promatracnice. Unutar same tvrđave, osim letnje pozornice, dečijeg igrališta i nacionalnog restorana, smeštene su prostorije Zavoda za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske, koji postoji od 1976. godine.
Ova značajna tvrđava je tokom istorije pretrpela mnoge promene. Na mestu gde se danas nalazi Kastel, pronađeni su brojni ostaci i artefakti iz vremena Rimskog carstva, sugerirajući da su Rimljani izgradili vojno utvrđenje, castrum, u 2. veku. Ovo castrum se prostiralo na jugoistočnom delu današnjeg Kastela i verovatno je sadržavalo upravne zgrade, dok su civilni sadržaji verovatno bili smešteni severozapadno od vojnog logora.
Nakon dolaska Slovena, prvobitna tvrđava je uništena, ustupajući mesto slovenskom naselju gradinskog tipa. Tokom srednjeg veka, informacije o ovom mestu su retke, i ulogu prvobitnog castruma je preuzela druga utvrđena naseobina koja se nalazila na južnom delu sadašnje Banje Luke.
Turskim osvajanjem u 16. veku, Banja Luka je postala sedište Bosanskog sandžaka, i tvrđava na ušću Crkvene reke je postala važan vojni i administrativni centar. Tokom 17. veka, Kastel je doživeo izmene i proširenja, a konačni oblik je dobio 1714. godine pod upravom Numan-paše Ćuprića. Tada je tvrđava proširena po ugledu na tvrđave u Slavoniji. Kastel je poprimio oblik izduženog trapeza, sa bedemima, bastionima i kulama, okružen vodenim šancem sa zapadne strane.
Danas, zahvaljujući sredstvima Evropske unije, tvrđava je obnovljena, zaustavivši dugogodišnje propadanje. Restauracija obuhvata obnovu različitih delova tvrđave, čime je sačuvana njena značajna kulturna baština.
Džamija Ferhadija
Ferhat-pašina džamija, poznata i kao Ferhadija, predstavlja najpoznatiju džamiju u Banjoj Luci. Ova impresivna građevina datira iz 1579. godine i svedoči o bogatoj prošlosti grada.
Džamiju je izgradio Ferhat paša Sokolović, tadašnji bosanski sandžak-beg, koristeći sredstva koja je dobio za austrijskog princa Herberta VIII Turjaškog. Građena je u klasičnom osmanskom stilu i smatra se jednim od najuspešnijih arhitektonskih ostvarenja 16. veka na ovim prostorima.
U kompleksu Ferhadije se nalazila i tri turbeta uz gvozdeni i kameno ograđeni šadrvan, česmu na ćošku i staro mezarje u bašti. Naknadno, kompleks je proširen sa sahat-kulom koja je izgrađena nedaleko od džamije. Ferhat-pašina džamija je 1950. godine uvrštena u kulturnu baštinu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine.
Tokom Drugog svetskog rata, džamija je delimično oštećena u bombardovanju 1944. godine. Nakon toga, obnavljana je tokom niza godina, ali je ponovo pretrpela štetu u zemljotresu 1969. godine. Nakon ovih događaja, temeljno je restaurirana i oslikana.
Nesrećno, džamija je deo svoje istorije zapečatila eksplozivnom detonacijom 7. maja 1993. godine. Gradski zvaničnici su nakon prvog razaranja organizovali potpuno uklanjanje kompleksa džamije, sa ruševinama prebačenim na gradsku deponiju. Ovaj dan, 7. maj, proglašen je zvaničnim Danom džamija u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Banski dvor
Banski dvor, izgrađen između 1931. i 1932. godine, predstavlja kulturni centar Banje Luke. Ovaj impozantni kompleks prvobitno je služio kao sedište bana Vrbaske banovine u Kraljevini Jugoslaviji. Svojom arhitekturom koja kombinuje renesansni uticaj i akademski klasicizam, Banski dvor bio je reprezentativno mesto za održavanje sastanaka, prijema i raznih kulturnih događaja.
Projekat izgradnje Banskih dvora pokrenut je 1931. godine, a prvu nagradu za izradu idejnih skica osvojili su arhitekti Jovanka Bončić Katerinić, Anđelija Pavlović i Jovan Ž. Ranković. Radovi na zgradi su počeli u martu 1931, a svečano otvaranje održano je 8. novembra 1932. godine.
Dvor je služio kao rezidencija bana Vrbaske banovine do 1941. godine, a tokom Drugog svetskog rata pretrpeo je oštećenja. Nakon rata, ponovno je korišćen u različite svrhe, uključujući vojne i političke aktivnosti. Od 1955. godine, postao je Dom kulture, a od 1998. godine službeno nosi naziv Kulturni centar Banski dvor.
Danas, ovaj impozantni kompleks domaćin je raznovrsnim kulturnim manifestacijama, uključujući koncerte, izložbe, tribine, književne događaje i mnoge druge aktivnosti. Enterijeri, poput Koncertne dvorane, Vijеćnice i Svečanog salona, očuvani su u autentičnom stilu.
Posetioce očekuje prilika da dožive ne samo istorijski značaj Banskih dvora već i bogat kulturni program koji nudi ova institucija.
Muzej savremene umetnosti Republike Srpske
Muzej savremene umetnosti Republike Srpske, osnovan 1971. godine, predstavlja centralnu muzejsku ustanovu za obavljanje muzejske delatnosti u Republici Srpskoj. Smeštena u prelepom zdanju starog austrougarskog železničkog stanice iz 1891. godine, Muzej je postao nezaobilazna destinacija za ljubitelje savremene umetnosti.
Osnovan nakon katastrofalnog zemljotresa 1969. godine, Muzej je nastao kao rezultat solidarnosti umetnika sa Banjalukom. Inicijalni fond od oko 750 umetničkih dela, prikupljenih kao pomoć nastradalom gradu, postao je temelj za osnivanje ove institucije.
Muzej savremene umetnosti Republike Srpske pruža posetiocima jedinstven uvid u razvoj savremene umetničke scene na ovim prostorima. Pored stalnih postavki koje istražuju ključna dela jugoslovenske umetnosti druge polovine XX veka, Muzej aktivno podržava i predstavlja savremene umetničke prakse kroz tematski koncipirane izložbe.
Međunarodna saradnja sa relevantnim institucijama omogućuje Muzeju praćenje i predstavljanje aktuelnih umetničkih tokova, postavljajući ga kao dinamično središte savremene umetničke scene. Projekti poput Paviljona Bosne i Hercegovine na Venecijanskom bijenalu i izložbe renomiranih umetnika kao što su Damien Hirst i Grayson Perry samo su neki od primera Muzejove posvećenosti kulturnom dijalogu.
Muzej savremene umetnosti Republike Srpske nije samo čuvar umetničkog nasleđa već i pokretač kreativnosti i stvaralaštva, što ga čini nezaobilaznim mestom za sve ljubitelje savremene umetnosti.
Park Mladen Stojanović
Park Mladen Stojanović, najveći gradski park u Banjoj Luci, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina, predstavlja neodoljivu destinaciju za sve ljubitelje prirode, sporta i rekreacije. Ovo zeleno utočište prostire se na 10 hektara površine između ulica Dr Mladen Stojanović i Bulevara srpske vojske.
Ime parka nosi u čast narodnog heroja dr Mladena Stojanovića, ljekara i simbola neizmjerne ljubavi prema ljudima. Ovo mirno okruženje tokom godine postaje centar raznovrsnih dešavanja, od koncerata do sportskih događaja.
Park nudi brojne sadržaje za posetioce svih uzrasta. Teniski tereni TK “Mladost” ugostili su međunarodni ATP čelendžer turnir “Banjaluka Open”. Biciklističke i trkačke staze, tereni za boćanje, stolovi za stoni tenis, košarku i mali fudbal, igrališta za decu, šahovska tabla, fontana, kao i ugostiteljski objekat čine park živim i dinamičnim mestom.
Poseban simbol parka je atomsko sklonište, smešteno u samom srcu prirode. Tradicionalna manifestacija “Fitnesom do zdravlja” promoviše rekreativni sport, pružajući građanima priliku za besplatno vežbanje uz stručno vođstvo.
Nedavno završen Nacionalni teniski centar Republike Srpske, smešten unutar parka, sada je domaćin profesionalnog ATP 250 turnira “Srpska Open 2023”. Ovaj moderni sportski objekat ima kapacitet od oko 6000 mesta na centralnom stadionu.
TK “Mladost”, osnovan 1984. godine, igra ključnu ulogu u parku, sa 13 teniskih terena, od kojih su neki bili domaćini Dejvis kup mečeva 2006. godine.
Projektom Arhitektonsko-građevinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci, planirane su nadogradnje parka. Zamena dotrajalih stabala, dodatak novih biciklističkih staza, vodena površina, aleja, “vidikovac” toranj i mnogi drugi savremeni sadržaji čine ovaj park još privlačnijim.
Park Mladen Stojanović ostaje ne samo zelena oaza, već i epicentar kulture, sporta i rekreacije, čineći ga nezaobilaznom destinacijom za sve posetioce Banja Luke.
Muzej Republike Srpske
Muzej Republike Srpske, nekada poznat i kao Muzej Vrbaske banovine, ima svoje korene u 1930. godini, kada ga je osnovao ban Svetislav-Tisa Milosavljević sa sedištem u Banjoj Luci. Tada su se postavljali temelji muzeja koji je tokom vremena proširio svoje kolekcije na etnološke, istorijske, arheološke i prirodnjačke zbirke.
Tokom perioda Nezavisne Države Hrvatske (1941-1945), muzej je pretrpeo transformaciju. Nakon oslobođenja 1945. godine, muzej je postao Državni etnografski muzej Bosanske krajine. 1953. godine, spojio se sa Muzejom narodnog oslobođenja, od tada nosi naziv Narodni muzej u Banjoj Luci. 1962. godine, ime mu je ponovo promenjeno u Muzej Bosanske Krajine u Banjoj Luci. Na današnjoj adresi, u Domu solidarnosti, nalazi se od 1982. godine, a od 1992. godine nosi ime Muzej Republike Srpske Banja Luka.
Muzej danas ima sedam organizacionih jedinica:
- Odeljenje za materijalnu kulturu
- Odeljenje za nematerijalnu kulturu
- Odeljenje za dokumentaciju i digitalizaciju
- Odeljenje za konzervaciju i restauraciju
- Odeljenje za obrazovno-pedagoški rad, komunikacije i odnose s javnošću
- Odeljenje za bibliotečku i izdavačku delatnost
- Odeljenje za zajedničke poslove
Muzej trenutno raspolaže bogatim fondom koji obuhvata 106.000 eksponata i fond od preko 14.000 knjiga. Posetiocima nudi obnovljenu stalnu postavku koja ih vodi kroz vreme, predstavljajući period od daleke prošlosti do završetka Drugog svetskog rata. Muzej Republike Srpske je ne samo čuvar kulturnog nasleđa, već i aktivan učesnik u obrazovnim i kulturnim dešavanjima zajednice.
Prošetajte gospodskom ulicom
Pre dva veka, Gospodska ulica nije bila ništa više do obične močvare, poznate kao Muslina bara. U to vreme, trgovac Tomo Radlović, koristeći tek malu sumu ušteđenog novca, započeo je svoju trgovinu pod imenom “Albanija”, postavši pionir ovog područja i polažući temelje za dalji procvat ulice.
Radlović je imao ambiciju da privuče imućniju klijentelu, odnosno gospodu, dok istovremeno želi “rešiti” one koji samo razgledaju, a ne kupuju. Odlučujući se za ovu strategiju, postavio je natpis “Gospodska ulica” na zgradu, što se neformalno zadržalo među sugrađanima sve do danas.
Uglavnom, preporučujemo vam da se tokom svog boravka u Banja Luci opustite uz šetnju kroz ovu šarmatnu ulicu i osetite duh grada na pravi način.
Vodeni park Aquana
Фото: ЈП Аквана
Aquana, vodeni raj u Banje Luci, prostire se na veličanstvenih 38.000 kvadratnih metara, predstavljajući nesumnjivo najveću turističku i zabavnu atrakciju ovog područja. Smešten u mirnom naselju Borik, na dohvat ruke od gradskog centra, Aquana nudi jedinstveno iskustvo odmora i zabave.
U sastavu ovog vodenog parka su tri bazena: dečiji, plivački i bazen prepun atrakcija, uključujući tobogan dužine 100 metara, vodeni tok, vrtlog, fontane, ležaljke za masažu i mlazevi koji pružaju osećaj pravog uživanja. Sve to čini ukupnu vodenu površinu od 1.500 kvadratnih metara. Prostrane zelene terase i oblasti sa prirodnim hladom, veličine 24.000 kvadratnih metara, stvaraju opuštajuću atmosferu.
Najsavremenije tehnologije za pročišćavanje vode garantuju potpunu higijenu i kristalnu čistoću vode, koja se osvežava čak pet puta tokom jednog dana. Temperature vode održavaju se prijatnim 26-28 stepeni Celzijusa.
Unutar kompleksa Aquane, posetioci mogu uživati u sportskim aktivnostima na dva košarkaška terena i terenu za odbojku na pesku. Nektar bar i kafić na otvorenom nude osvežavajuće napitke kupačima.
Na spratu se nalazi restoran s predivnim pogledom na park i bazen. Restoran Mediteraneo nudi raznovrsne specijalitete mediteranske kuhinje, uključujući jela od morske ribe i plodova mora, kao i tradicionalna jela. Idealno je mesto za različite proslave, uključujući krštenja, svadbe i godišnjice. VIP salon s 10 mesta i internet konekcijom, kao i Rouge Lounge Bar s urbanošću i neobičnim ambijentom, dostupni su unutar restorana.
Sezona Aquane započinje krajem maja i traje do septembra, a radno vreme je svakog radnog dana od 10 do 20 časova, vikendom od 9 do 20 časova. Prošetajte Aquanom i otkrijte idealno mesto za opuštanje i uživanje.
Krivi sat i tržni centar Boska
Ovaj sat je poseban jer ne otkucava vreme kao ostali satovi. Naime, 27. oktobra 1969. godine, snažan zemljotres jačine 6 stepeni po Rihteru pogodio je grad, ostavljajući hiljade ljudi bez domova, a 15 ljudi je nažalost stradalo, te sat od tačno 9:11h više nefunkcioniše. “Krivi sat” danas stoji kao simbol sećanja na tužan događaj.
Sat je jedno veoma popularno mesto okupljanja za lokalne meštane Banja Luke . Odmah pored “krivog sata” nalazi se “Boska”, šoping centar gde mogu pronaći sve što požele. Kao i “krivi sat”, “Boska” je jedan od simbola Banjaluke. Iako je nekada bio jedan od najvećih tržnih centara u Jugoslaviji, “Boska” je prolazila kroz probleme i bila čak zatvorena. Međutim, 2010. godine, u novembru, otvorena je ponovno u novom ruhu, postavši ponos grada.
Banj brdo
Banj Brdo, izletište smešteno južno od Banje Luke, predstavlja predivno brdo i mesto za izlete koje pruža spektakularan pogled na gotovo čitav grad. Na vrhu ovog brda, koje se uzdiže na 431 metar nadmorske visine, nalazi se Spomenik palim Krajišnicima u Narodnooslobodilačkoj borbi. Banj Brdo dominira banjalučkom kotlinom, udaljeno 5 km od centra grada.
Najpoznatije banjalučko izletište smešteno je na južnoj strani grada, pružajući posetiocima panoramski pogled na grad. Bogato je šumom, stazama za šetnju, planinarenje, izvorima pitke vode te uređenim mestima za odmor i razonodu.
Memorijalni spomenik palim Krajišnicima u NOB-u ima oblik mauzoleja (visine 13 m i dužine 24 m). Na spomeniku je reljef koji prikazuje borbu i stradanje krajišnika u Drugom svjetskom ratu. Spomenik simbolično podseća na metak ispaljen prema Krajini. Otkriven je svečano 27. jula 1961. godine, na Dan ustanka naroda BiH, uz prisustvo najviših državnih rukovodilaca. Spomenik, izgrađen od bračkog mermera, imao je problema s održavanjem zbog neodgovarajuće klime. U osamdesetim godinama izvršena je detaljna rekonstrukcija koja je delimično sprečila dalje propadanje.
Pre poznatog naziva Banj Brdo, izletište je nosilo naziv Šehitluci. Ovaj naziv se odomaćio od 1933. godine, kada je na brdu podignuta mala piramida u čast muslimanskih boraca (šehita) koji su poginuli u borbama s Austrougarskom krajem 19. veka. Na starim austrijskim kartama, brdu nije bio dodijeljen naziv Šehitluci niti Banj Brdo, već samo oznaka kote.
Plaža Vrućica
Plaža Vrućica, smeštena uz reku Vrbas u naselju Srpske toplice (nekadašnjem Gornjem Šeheru), postaje omiljena destinacija Banjalučana i stranih turista tokom proleća i leta. Ova atraktivna lokacija, obogaćena termomineralnim izvorima, privlači posetioce zbog prijatnog okruženja i lekovitih voda.
Na samoj plaži Vrućica ističu se različite banje, uključujući “Direkliju”, “Kraljičinu banju” ili “Kraljičinu ilidžu”, koja nosi ime po legendi koja pripisuje kraljičinim kupanjima. Također, prisutan je lekoviti izvor “Šugavica”. Sve ove banje imaju status nacionalnog spomenika kulture Bosne i Hercegovine.
Ovaj prostor, zajedno s banjama, zaštićen je u sklopu graditeljske celine pod nazivom “Banje u mahali Ilidža” u Gornjem Šeheru. Arheološki nalazi ukazuju da su Rimljani poznavali i koristili ljekovita svojstva voda na ovom lokalitetu. Pratimo bolje očuvane tragove korišćenja banja u svrhu lečenja od dolaska Turaka na ove prostore. Gornji Šeher, prvo gradsko naselje današnje Banje Luke, formirano je upravo na ovom prostoru.
Osim banja, graditeljsku celinu čine i značajni arheološki lokaliteti, uključujući Ebin hauz, Maslin hauz, banju u sastavu kuće Bisere Šeranić, tri banje s termalnom vodom u kući Demirovića, Osmančevića banja, te mesto i ostaci banje Žbana.
Krupa na Vrbasu
Krupa na Vrbasu, smeštena 25 km od Banjaluke, predstavlja nezaobilazno odredište, posebno zbog impresivnih Slapova Krupe, centralne atrakcije ovog simpatičnog mesta. Posetitelje dočekuje snažan zvuk vode i prelepi prizor mlinčića, drvenih mostića i slapova, stvarajući dojam moći, snage i lepote vodene kulise.
Dolazak u Krupu na Vrbasu najpraktičniji je vlastitim prevozom, budući da javni prevoz ne pruža optimalne rute. Oznake na magistralnom putu usmeravaju posetitelje prema slapovima, crkvi brvnari, i manastiru.
Najbolje je započeti posetu od Slapova Krupe, gde besplatan parking omogućava lako pristupanje ovom prirodnom biseru. Rasuti mlinčići, mostovi i livada za odmor pružaju raznolike mogućnosti za istraživanje i uživanje u okolini.
Nakon poseta Slapovima, preporučuje se istražiti uređenu stazu do izvora rieke Krupe. Ova ruta, idealna za pešačenje, pruža uživanje u prirodnim lepotama, prolasku kroz šuplje stijene te prolazu pored seoskih domaćinstava i vikendica.
U blizini Slapova nalazi se Manastir Krupa na Vrbasu s crkvom Sv. Ilije iz XIII veka, koja privlači vernike zbog unikatne arhitekture i prisutnosti čestica moštiju Svete Majke Matrone.
Također, zaseok Tovilovići krije crkvu brvnaru, jednu od tri sačuvane u području Banjaluke. Legende o njenom nastanku dodatno obogaćuju posetu ovom zanimljivom lokalitetu.
Za kraj ovog teksta, preporučujemo vam da bacite oko i na nekoliko naših srodnih tekstova u kojima opisujemo destinacije koje treba posetiti u Trebinju, Mostaru i Sarajevu.