Fetislam, poznat i kao Novigrad ili Kladovski grad, je značajno utvrđenje u Srbiji, smešteno na obali Dunava, nekoliko kilometara uzvodno od današnjeg Kladova. Ova tvrđava izgrađena je 1524. godine kao deo osmanskog vojnog sistema i imala je strateški značaj za kontrolu prilaza i odbranu granica. Fetislam se sastoji od Malog i Velikog grada, čiji su zidovi i kule dobro očuvani, što ga čini vrednim spomenikom kulturnog nasleđa. Kladovo, kao grad u blizini, bogato je istorijom i pruža brojne mogućnosti za razvoj turizma zahvaljujući svojoj poziciji uz Dunav i prirodnim lepotama koje ga okružuju. Naziv “Fetislam” ima značenje “pobeda islama”.
Istorija
Na mestu današnjeg Kladova nekada se nalazilo praistorijsko naselje, a zatim antički grad Zanes. Početkom srednjeg veka, na ruševinama Zanesa, osnovan je Novi grad, koji su Mađari porušili 1502. godine.
Grad je obnovljen 1524. godine po zapovesti sultana Sulejmana Veličanstvenog. Turski komandant Bali-beg podiže snažno utvrđenje i naziva ga Fethi Islam (Fetislam), što znači bedem, zaštita islama.
Tvrđava Fetislam sastoji se iz dve fortifikacione celine: Malog i Velikog grada. Mali grad su Turci izgradili 1524. godine kao značajno strateško uporište za osvajanje Severina i erdeljskih gradova. Tokom austrijsko-osmanskih ratova, između 1717. i 1737. godine, Kladovo je ponovo dobilo na značaju, zbog čega je oko postojeće tvrđave podignut Veliki grad sa šest bastiona. Oko 1818. godine bedemi Velikog grada su dodatno ojačani.
Tvrđava je ostala u rukama Osmanlija sve do 1867. godine, kada je zajedno sa još šest gradova predata knezu Mihailu. Fetislam je 1591. godine pao pod naletom hajduka koje je na njega poslao vlaški vojvoda Mihajlo.Grad je tada razoren i opljačkan, a varoš je opustela jer su se hrišćani povukli plašeći se turske odmazde. Turci su zadržali tvrđavu, a nova varoš podigla se sa desne strane tvrđave.
Kladovo se tokom austrijsko-turskog rata 1688-1690. godine pominje pod današnjim imenom. Nova bastiona artiljerijska tvrđava građena je u više etapa od 1717. do 1739. godine. Do 1810. godine bilo je nekoliko bezuspešnih pokušaja zauzimanja Kladova, ali tek krajem te godine, nakon pada Negotina, Turci su bez borbe predali grad srpskoj vojsci. Već 1813. godine Turci su ponovo zauzeli Kladovo i obnovili tvrđavu.
Tokom prve polovine 19. veka tvrđava je bila ključno uporište za očuvanje turske prevlasti u Srbiji. Borba za oslobođenje Kladova trajala je deceniju, a grad je konačno oslobođen 1833. godine. Tvrđava Fetislam, koju su Srbi nazivali Svetislav, predata je na upravu Srbima tek 1867. godine.
Do aprila 2023. godine tvrđava je potpuno obnovljena. Obnovljene su ulazne kapije, letnja pozornica, lagumi i bedemi. Sagrađen je moderan posetilački centar koji povezuje Mali i Veliki grad, a u njemu se čuvaju vredni eksponati i izložbe dostupne posetiocima. Radovi su trajali tri godine, a sredstva su obezbedili Evropska unija i Vlada Republike Srbije.
Arhitektura tvrđave
Tvrđava Fetislam predstavlja odliku rano artiljerijskih fortifikacija, karakterističnih za vreme kada je izgrađena. Pravougaonog je oblika i sastoji se od gornjeg i priobalnog dela. Na uglovima se nalaze kružne kule sa prizemljem i dva sprata, koje su se završavale kupastim drvenim krovovima. Kule su povezane bedemima, koji su imali šetnu stazu oivičenu zupcima.
Jedan od najstarijih opisa tvrđave potiče iz 1666. godine i dao ga je turski putopisac Evlija Čelebija. Prema njegovom opisu, tvrđava se nalazi na uzvišenju na obali Dunava i građena je u obliku četvorougaonika, sa dvanaest jakih i visokih kula.
Tvrđava ima dvostruke zidove, okop i jednu demir-kapiju okrenutu prema jugoistoku. Iznad kapije nalazi se Sulejman-hanova džamija sa minaretom zidanim od cigle i kuća dizdara. Pred gradskom kapijom nalaze se musala i mejtaš, a na jugoistočnoj strani nalazi se varoš.
Tvrđava je bila deo osmanske utvrđene linije na dunavskoj obali, zajedno sa utvrđenjima u Smederevu, Kuliču, Ramu i Golupcu. U periodu austrougarske vlasti, starije malo utvrđenje je opasano novim sistemom bedema, čime je postalo središte nove bastione artiljerijske tvrđave Fetislam.
Veliko utvrđenje, kako se obično naziva, ima nepravilnu poligonalnu osnovu sa šest bastiona povezanih kurtinama. Nove fortifikacije građene su pravilno klesanim blokovima kamena u nižem delu i poluobrađenim lomljenim kamenom u gornjoj zoni.
Unutar tvrđave nalaze se tri kapije: Varoška, Orospi i Dunavska. Prema opisu Evlije Čelebije, ispred ovih kapija nalazila su se važna mesta okupljanja, uključujući musalu (mesto za molitvu) i mejtaš (kamen za mrtve).
Arheološka istraživanja
Tvrđava Fetislam je bila predmet opsežnih arheoloških istraživanja i konzervatorskih radova, posebno tokom izgradnje hidroelektrane Đerdap II. Vode akumulacije ove hidroelektrane delom potapaju tvrđavu, što je dovelo do dodatnih konzervatorskih napora kako bi se zaštitila struktura.
Prva velika faza konzervatorskih radova obavljena je između 1973. i 1977. godine, a druga između 1981. i 1984. godine. Ovi radovi su bili neophodni jer je priobalni deo tvrđave bio posebno ugrožen promenama nivoa Dunava, što je dodatno izložilo topovske kule uticajima erozije i vode.
Finansiranje zaštite tvrđave tokom osamdesetih godina prošlog veka omogućila je Hidroelektrana Đerdap, koja je uredila amfiteatarski prostor unutar tvrđave za velike kulturne događaje. Međutim, konzervatorski radovi nisu bili potpuno dovršeni, što je ostavilo neke delove tvrđave ranjivima.
Tvrđava se nalazi pored magistralnog puta i ima poseban prilaz koji vodi direktno do nje, udaljena samo nekoliko stotina metara od centra Kladova. Šetalište duž obale Dunava nastavlja se iz pešačke staze koja je asfaltirana, dok je unutar tvrđave postavljena kaldrmisana staza, delimično rekonstruisana, omogućavajući posetiocima lak pristup.
Nakon izgradnje hidroelektrane Đerdap II i formiranja veštačkog jezera, priobalni deo tvrđave je potopljen, što je dodatno komplikuje konzervatorske napore. Sličan razvojni put zadesio je i Šabačko utvrđenje, što ukazuje na zajedničke izazove sa kojima se suočavaju ovakvi spomenici kulture usled modernih infrastrukturnih projekata.
Danas, tvrđava Fetislam je pod zaštitom Republike Srbije kao spomenik kulture od velikog značaja. Ovaj status omogućava dodatna sredstva i napore za očuvanje i restauraciju tvrđave, koja ostaje važan istorijski i kulturni spomenik u regionu.
Tvrđava Fetislam ne samo da predstavlja važan deo istorije Kladova, već je i značajan turistički resurs, privlačeći posetioce svojom bogatom istorijom i arhitektonskim značajem.
Turizam
Kladovo je opština u jugoistočnoj Srbiji, pratkično na granici sa Rumunijom, koja broji oko 17 hiljada stanovnika. Grad poseduje mnogobrojne turističke sadržaje poput raznih spomenika kulture (Trajanove table, Trajanovog mosta, Arheološki muzej, Tvrđava Diana, Balon stanice „Pena“ i „Varnica“ na Đerdapu, crkva Svetog Đorđa, manastir Svete Trojice…), prirodnih atrakcija i pejzaža (Đerdapska klisura, vodopad Blederija) i manifestacija (Etno festival, Dani Dunava, Zlatna bućka Đerdapa). Kladovo u proseku poseti oko 80 hiljada ljudi godišnje.
Iz centra Kladova, za nekih 15-ak minuta možete stići do tvrđave Fetislam. Nedaleko od nje se nalazi lep uređen park gde možete zastati i napraviti pauzu. Ulaz se naplaćuje 400 dinara (€3.41). U neposrednoj blizini tvrđave se nalazi sportski centar, a sam kompleks oko tvrđave je poprilično lepo uređen. Ulaz u Arheološki muzej se naplaćuje 300 dinara (€2.56) koji, kao i tvrđava Fetislam, ne radi ponedeljkom.
-
-
-
-
-