Stara Planina

Stara planina, poznata i kao Balkan, je planinski venac koji pripada Karpatsko-balkanskim planinama. Nalazi se pretežno u Bugarskoj, dok se manji deo prostire na jugoistoku Srbije. Dužine 530 km, proteže se od Vrške čuke na srpsko-bugarskoj granici do rta Emine na Crnom moru. Najviši vrh je Botev (2375 m) u Bugarskoj, dok je u Srbiji najviši vrh Midžor (2169 m), što ga čini najvišom tačkom uže Srbije. Stara planina je bogata prirodnim rezervatima, biljnim i životinjskim svetom, što je čini privlačnom destinacijom za turiste.

U nastavku možete pročitati...

Poreklo imena i geografija

Mixapirgossi, CC BY-SA 4.0, vrh Babin zub

Stara planina, nekada poznata kao Hemus, dobila je ime od tračke reči saimon („planinski lanac”), dok naziv Balkan potiče iz persijskog jezika i znači „brdoviti kraj”. Sloveni su je zvali Matorni gori, a Turci Kodža Balkan.

Planinski masiv Stare planine pripada Karpatsko-balkanskom planinskom luku, sa zapadnim delom koji se nalazi u Srbiji i prostire se na opštine Zaječar, Knjaževac, Pirot i Dimitrovgrad. Okružena je rekama Beli Timok, Trgoviški Timok i Visočica, dok njen najviši vrh u Srbiji, Midžor, dostiže 2169 metara.

Planina se deli na dve glavne celine – Visok i Zaglavak. Visok se nalazi između glavnog grebena planine i Vidliča, a karakterišu ga duboko usečene doline i planinski reljef. Poznati vrhovi uključuju Dupljak (2032 m), Kopren (1963 m), Tri čuke (1937 m), Srebrna glava (1933 m) i Babin zub (1758 m). Najviši vrh iz Bugarskog dela planine jeste Botev (2367 m).

Najniža tačka nalazi se na izlazu iz doline Prlitskog potoka (132 m). Stara planina je poznata po prirodnim lepotama, rezervatima i raznovrsnom biljno-životinjskom svetu, što je čini atraktivnom turističkom destinacijom.

Klisure

Turistička organizacija Pirot, CC BY-SA 4.0, Rosomački Lonci

Stara planina obiluje brojnim klisurama i kanjonima koje su formirale reke tokom dugih geoloških perioda. Ove prirodne tvorevine su karakteristične po svojoj lepoti i geomorfološkoj raznolikosti, čineći ih atraktivnim za ljubitelje prirode i avanturiste.

Neke od najpoznatijih klisura su:

Klisura Vlaški Do – Nalazi se između najsevernijeg uzvišenja Stare planine, Vrške čuke (692 m), i Zaječara. Ovo je malo poznata, ali izuzetno zanimljiva klisura.
Vratarnička klisura – Povezuje zaječarski i knjaževački basen i odlikuje se strmim stenama.
Klisura Korenatac i Klisura Gornjokameničke reke – Razdvajaju mikroregije Zaglavak i Budžak, dok se u blizini naselja Temska nalazi klisura reke Temštice.
Klisura Vladikine ploče – Smeštena u ataru sela Rsovci, na oko 20 km od Pirota, najdublji deo klisure doseže 200 metara i pruža spektakularan pogled.
Rosomačka klisura – Poznata i kao Rosomački lonci, Rosomačko grlo ili Slavinjski lonci, nalazi se u dolini istoimene reke, oko 30 km od Pirota.
Klisura Prlitske reke – U Vlaškom dolu, 6 km od Zaječara, poznata je po pećinama, manastirištu i ostacima „Belgijske pruge“.

Pored klisura, Stara planina je bogata izvorima, potocima i rekama, među kojima se izdvajaja Timok i Nišava (iz Bugarskog dela), kao najveći vodotoci ovog područja.

Vodopadi

DjordjeMarkovic, CC BY-SA 4.0, Vodopad Bigar Stara Planina

Vodopadi Stare planine prepoznatljiv su element ove planine, a mnogi od njih su jedni od najlepših u Srbiji. Među najpoznatijim vodopadima Stare planine su:

Kaluđerski skok – Nalazi se odmah ispod Midžora, na Kaluđerskoj reci. Ovo je najviši vodopad u Srbiji, sa visinom od 232 metra.
Kopren – Smešten je na Dabidžinom potoku, u blizini Pirota, ispod vrha Kopren. Drugi je po visini u Srbiji, sa visinom od 103,5 metara.
Draganov vir – Ovaj vodopad se nalazi u blizini sela Dojkinci, na Dojkinačkoj reci.
Bukovački Do – Smešten je u blizini sela Temska, na potoku Bukovački Do, visok je 10 metara i spada u grupu manjih vodopada.
Tri Kladenca ili Arbinjski vodopad – Nalazi se na Dojkinačkoj reci, u predelu parka prirode Stara planina.
Tupavica – Nalazi se u blizini sela Dojkinci, u parku prirode Stara planina, visok je 15 metara.
Donji Piljski vodopad – Ovaj vodopad, visok 64 metra, nalazi se u blizini sela Topli Do i treći je po visini na Staroj planini.
Bigar – Nalazi se u blizini sela Kalna, na nadmorskoj visini od 450 metara. Visok je 35 metara, a voda se preliva preko rupičastog kamena – bigra.
Gornji Piljski vodopad – Smešten je u blizini sela Topli Do, na nadmorskoj visini od 1370 metara, a njegova visina je 30 metara.
Kaludžerski vodopad – Ovaj vodopad, visok oko 5 metara, nalazi se na levoj obali reke Visočice, nedaleko od sela Rsovci, i odlikuje ga tirkizna boja.
Zaskovački vodopadi – Ovaj kompleks od četiri vodopada nalazi se u opštini Pirot, a najlepši period za posetu je jesen.
Čunguljski skok ili Čunguljski vodopad – Smesten je nedaleko od sela Topli Do, na nadmorskoj visini od 1400 metara, i visok je 40 metara.
Orlov kamen – Smešten blizu glavnog masiva Koprena, na nadmorskoj visini od 1423 metara, sa visinom od 20 metara.
Vodopadi Vurnje – Ovi vodopadi nalaze se u najdubljem delu Stare planine.
Kurtulski vodopad, Dvojni vodopad, Vodopad Skok i Ivkov.

Kada posetiti Staru planinu?

Staru planinu možete posetiti u bilo kom periodu godine i nećete pogrešiti. Zimovanje na Staroj planini je pravi izbor za sve ljubitelje skijanja i zimskih sportova. Planina raspolaže sa 13 kilometara skijaških staza i modernim žičarama i ski liftovima (njih je 6) koje mogu prevesti do 1.300 skijaša na sat. Posebna atrakcija je prva gondola u Srbiji, smeštena na Jabučkom ravništu.

Pristup gondoli je uključen u ski pass, ali se može koristiti i pojedinačno. Cena jednodnevnog ski pasa za odrasle iznosi oko 20 evra, dok je za decu 15 evra. Za sedmodnevni ski pas potrebno je izdvojiti oko 75 evra za odrasle i oko 50 evra za decu. Cene ski centra Stara planina, Javnog preduzeća Skijališta Srbije.

Tokom toplijih meseci, Stara planina privlači posetioce svojim vidikovcima, netaknutim krajolicima i vodopadima koji su među najlepšima u Srbiji. Planinari i ljubitelji prirode mogu istražiti planinske vrhove na kojima se i tokom ranih letnjih meseci može pronaći nešto snega.

Kako doći do Stare Planine?

Beograd – Paraćin – Zaječar – Knjaževac – Kalna – Babin Zub

Ova ruta je idealna za putnike iz zapadnog dela Srbije. Udaljenost je oko 4 sata. Put vodi kroz slikovite predele pored planine Rtanj i arheološkog lokaliteta Felix Romuliana.

Beograd – Niš – Svrljig – Jelašnica – Kalna – Babin Zub

Ovaj put je kraći za 30 km u odnosu na prethodni i najbrži je za dolazak na Staru planinu. Put je u odličnom stanju, a udaljenost od Beograda je nešto manje od 4 sata.

Pirot – Kalna – Babin Zub

Ova ruta je pogodna za putnike iz Pirota. Udaljenost je 50 km, a put je uglavnom u dobrom stanju.

Šta posetiti na Staroj planini?

Zavojsko jezero je jedno od najlepših i najposećenijih jezera u ovom delu Srbije. Nalazi se samo 17 kilometara od Pirota i pruža prelep pogled na okolne planine. Popularno je među ljubiteljima ribolova, kupanja, kao i skijanja na vodi, dok se na njegovim obalama često organizuju izleti i kampovanja.

Vidikovac Koziji kamen je prelep prirodni punkt sa kojeg se pruža spektakularan pogled na Zavojskog jezero, kao i na vrhove Babin Zub, Midžor i Kom. Ovo je savršeno mesto za uživanje u prirodi i fotografisanje.

Pećinska crkva Svetog Petra i Pavla je jedinstveni verski spomenik, izgrađen u XIII veku, koja se nalazi pored sela Rsovci. Poznata je po fresci „Ćelavi Isus“ i jedan je od najvažnijih kulturno-historijskih spomenika u ovom regionu.

Manastir Temska je pravoslavni manastir posvećen Svetom Đorđu, smešten u blizini Pirota. Ovaj manastir je deo Eparhije niške i predstavlja važan verski centar ovog kraja.

Kaluđerski skok je najviši vodopad na Staroj planini, sa visinom od 232 metra. Ovaj impozantni vodopad se nalazi u blizini najvišeg vrha planine, Midžora, i pravi je prirodni dragulj koji ne smete propustiti.

Molitva pod Midžorom je manifestacija koja se svake godine organizuje u selima Vrtovac i Balta Berilovac. Ova manifestacija spaja paganske i hrišćanske običaje, uključujući litiju, osvećenje sira, takmičenje u pravljenju tradicionalnih jela i prikazivanje starih zanata.

Sabor na panadžur je festival koji se održava u selu Jelovik, podno Staroj planine. Ovaj događaj posvećen izvornoj muzici i igri okuplja muzičare i plesače, dok se na kraju organizuje kolo sa čak 1000 igrača.

Festival staroplaninskih jela u Temskoj je prilika da probate autentičnu staroplaninsku kuhinju, uključujući jagnjetinu, sarmicu u lipovom listu, pihtije od boba i druge specijalitete ovog kraja.