Temišvar je glavni grad Banata u zapadnoj Rumuniji i poznat je po svojoj bogatoj istoriji i zapanjujućoj arhitekturi, zbog čega nosi nadimak “mali Beč”. Ovaj grad je mesto gde su 1989. godine započeli protesti protiv režima Nikolaja Čaušeskua, čime je postao simbol slobode u Rumuniji.
Temišvar je kroz vekove bio pod uticajem različitih kultura, uključujući Osmansko i Habsburško carstvo, što se danas može videti u njegovom istorijskom centru, prepunom baroknih i secesijskih građevina. U nastavku teksta možete videti nekoliko predloga šta videti u Temišvaru.
Trg Pobednika
Trg Pobednika je centralni i pešački trg u Temišvaru, poznat po svojoj istorijskoj i kulturnoj važnosti. On se proteže između Pravoslavne mitropolitske katedrale na jugu i Rumunske opere na severu, povezujući ih niskim nizom cvetnih leja, fontanom iz 1957. godine, terasama kafića i zapanjujućim secesijskim i neoklasičnim fasadama.
Osim što je simbolično mesto Rumunske revolucije 1989. godine, na trgu se nalazi i replika Kapitolijske vučice, dar grada Rima Temišvaru. Trg je dom mnogih kulturnih institucija, uključujući Narodno pozorište, Nemačko državno pozorište i Muzej Banata.
Tokom godine, na Trgu Pobednika se održavaju brojni festivali, uključujući JazzTM, Timfloralis i FEST-FDR, čineći ga živim centrom kulture i istorije Temišvara.
Rumunska saborna crkva
Rumunska saborna crkva u Temišvaru je jedna od najimpresivnijih pravoslavnih građevina u Rumuniji, smeštena na južnom kraju Trga Pobednika.
Izgrađena između 1936. i 1941. godine, a sama katedrala je posvećena Svetim trima jerarsima i može da primi do 5.000 vernika. Dizajn je inspirisan vizantijskim crkvama Moldavije, ali sa modernim tehničkim rešenjima poput armiranog betona, što je omogućilo stvaranje velike unutrašnjosti bez stubova.
Najviši toranj dostiže visinu od 96 metara, a katedrala se ističe po svojoj jedinstvenoj kombinaciji tradicionalnih i modernih elemenata. Freske i ikone unutar crkve, koje je slikao Atanasije Demijan, završene su posle Drugog svetskog rata, dok je ikonostas, delo Stefana Goje, izrađen od lipe.
U kripti se nalazi zbirka religiozne umetnosti iz Banata, uključujući dragocena dela poput Beogradskog jevanđelja iz 1648. godine i Propovedi mitropolita Varlama iz 1643. godine, kao i relikvije svetog Josifa Novog od Partosa, zaštitnika katedrale.
Trg Ujedinjenja
Trg Ujedinjenja u Temišvaru je najstariji gradski trg izgrađen u baroknom stilu, ranije poznat kao Glavni trg. Njegovi prvi nacrti datiraju iz 1733. godine, dok je gradnja započela 1786. godine na površini od 150 x 110 metara.
Ovaj trg ima poseban značaj za srpsku nacionalnu manjinu u Rumuniji, posebno u Temišvaru, gde je poznat i kao staro srpsko jezgro.
Trg Ujedinjenja je danas jedna od najposećenijih turističkih destinacija u Temišvaru. Na njemu dominira Saborna srpska pravoslavna crkva, zajedno sa zgradom Vikarijata Eparhije Temišvarske i starim sedištem Saveza Srba Rumunije. Takođe, tu se nalazi i Muzej baroka, mesto gde su formirane Srpska Vojvodina i Tamiški Banat.
Pisac Miloš Crnjanski proveo je detinjstvo na ovom trgu, koji ga je toliko fascinirao da ga je opisivao u svojim delima. Srbi iz Temišvara podigli su mu spomenik u dvorištu Crkvene zgrade.
Saborna crkva na Trgu Ujedinjenja najvažnije je crkveno zdanje srpske zajednice u Rumuniji i sedište Temišvarske eparhije. Trg, poznat i kao Piaţa Unirii, mnogi smatraju najlepšim trgom u Rumuniji, što nije iznenađujuće s obzirom na raskošne barokne i bečke secesijske fasade u raznobojnim pastelima koje krase ovaj prostrani pravougaoni trg, projektovan u 18. veku.
Na istočnim i zapadnim stranama trga nalaze se katolička i srpska pravoslavna katedrala, obe iz 18. veka, pri čemu pravoslavna katedrala ima krov sa šarenim uzorkom.
Vredi uživati u arhitekturi spomenika poput Barokne palate, rimokatoličkih Kanonskih kuća i Pravoslavne episkopske palate.
U centru trga nalazi se travnjak okružen balustradom, sa fontanom i stubom posvećenim Svetom Trojstvu, podignutim u znak sećanja na kraj epidemije kuge koja je pogodila Temišvar 1730-ih godina.
Park ruža
Park ruža u Temišvaru je značajan gradski park smešten severno od reke Begej. Osnovan 1891. godine povodom Agroindustrijske izložbe u južnoj Mađarskoj, park je postao jedan od simbola Temišvara. Njegovo originalno ime bilo je po caru Francu Jozefu, koji je park i posetio. Nakon Prvog svetskog rata, park je preimenovan u Rosarium.
Prvobitno uređenje parka započelo je 1929. godine, pod vođstvom pejzažnih arhitekata Arpada Milea i Mihaila Demetrovica. Park je bio zamišljen u engleskom stilu sa širokim stazama, kružnim cvetnim lejama i brojnim vrstama ruža.
Tokom 1930-ih godina, park je održavan uz pomoć vojnog osoblja, a u njemu je posađeno preko 1.200 sorti ruža. U parku je pred Drugi svetski rat izgrađeno letnje pozorište, koje je obnovljeno nakon bombardovanja tokom rata.
Poslednja velika obnova parka izvršena je 2012. godine, kada je na površini od preko 11.000 kvadratnih metara zasađeno gotovo 10.000 ruža, 428 stabala i grmova, te obnovljeni brojni parkovski elementi.
Dizajn parka je u klasičnom stilu, sa pravilnim linijama i zakrivljenim stazama, koje vode kroz tri glavne zone pejzažnih atrakcija. Park uključuje i bivši rozarijum, koji zadržava svoj klasičan izgled, dok je ostatak parka uređen u mešovitom pejzažnom stilu.
Danas je ovaj park je domaćin mnogim kulturnim događajima, kao što su Festival srca, Festival etničkih manjina, Festival opere i operete, i Festival zanatske gastronomije. Park je dostupan pešice, biciklom, automobilom ili javnim prevozom, i obično je otvoren 24 sata dnevno, 7 dana u nedelji.
Muzej Banatskog sela
Muzej banatskog sela je etnografski muzej na otvorenom u Temišvaru, smešten na rubu Zelene šume i prostire se na 17 hektara. Osmišljen je kao replika tradicionalnog banatskog sela, sa domaćinstvima različitih etničkih grupa u Banatu, poput Rumuna, Slovaka, Švaba, Ukrajinaca, Mađara, kao i zgradama sa društvenom funkcijom, poput škole, opštine i crkve.
Istorija muzeja potiče iz inicijative Joahima Miloie, bivšeg direktora Muzeja Banata, koji je 1928. godine predložio osnivanje etnografskog muzeja na otvorenom.
Prvobitna postavka nalazila se u dvorištu dvorca Hunjadi, ali je 1967. godine muzej premešten na sadašnju lokaciju i otvoren za javnost 1971. godine.
Nakon zatvaranja tokom 1980-ih radi očuvanja, muzej je ponovo otvoren 1995. godine. Od 2000. godine funkcioniše kao zasebna institucija pod upravom Saveta okruga Timiš.
Zbirka muzeja je podeljena na tri tematska nivoa: Gradski centar sela, Aleju etničkih grupa i Živi muzej.
- Gradski centar sela sadrži opštinu, školu, gostionicu i centralni deo sa drvenom crkvom iz 1746. godine, koja je premeštena u muzej 1987. godine.
- Aleja etničkih grupa prikazuje tradicionalne kuće različitih etničkih grupa Banata, a planira se i izgradnja srpske kuće.
- Živi muzej je projekat započet 2012. godine, sa ciljem rekonstrukcije seoskog života u Banatu iz 18. i 19. veka kroz četiri replike tradicionalnih domaćinstava.
Festivali poput Festivala etničkih grupa, Sajma zanatlija i Plai festivala, redovno se održavaju u muzeju, predstavljajući bogatu kulturnu tradiciju različitih etničkih zajednica Banata.
Dečji park “Jon Kreanga”
Park za decu „Jon Kreanga”, smešten u Temišvaru, nazvan je po poznatom rumunskom piscu za decu, Ionu Creangă. Lokacija parka je između kanala Begaj, nadvožnjaka i mosta Michelangelo, u blizini kompleksa istorijskih zgrada na Bulevaru Konstantina Diaconovici Loga i ulice Martir Leontina Bânciu. Ima dva glavna ulaza: jedan na Bulevaru Michelangelo i drugi na Bulevaru Rumunske Revolucije 1989.
Razvoj parka počeo je 1858. godine, zajedno sa razvojem Parka Coronini (današnji Park Kraljice Marije), a radovi su završeni 1891. godine, kada je park prvobitno nazvan Park Franjo Josip.
Park je preimenovan u Park Mihai Eminescu 1919. godine, ali je tokom perioda 1941-1945. deo parka korišćen kao Botanička bašta. Nakon drugog svetskog rata, park je bio napušten i oštećen zbog prisustva ruskih vojnih jedinica. Arhitekta Mihaj Donić je 1986. godine preuredio park u dečiji park, nazvan Park Pionira.
Park je zatvoren za javnost 2004. godine zbog tragičnog incidenta sa zastarelim instalacijama. Nakon investicije od oko 2 miliona evra, park je renoviran i ponovo otvoren 2012. godine, povodom Dana dece.
Flora parka uključuje starije hrastove, smreke, borove, vrbe, bagreme i lipu, kao i dekorativne biljke poput ruža, lavande, azaleja, hibiskusa, narcis, hrizantema, ljubičica i begonija.
Nacionalni muzej umetnosti
Barokna palata je monumentalna zgrada u istorijskom centru ovog rumunskog grada, koja danas domaćin Nacionalnom muzeju umetnosti. Kao jedan od najvažnijih primera barokne arhitekture iz 18. veka u Temišvaru, palata se ističe bogatom dekoracijom, dva sprata, mansardom i ulaznim vratima u bečkom baroknom stilu.
Barokna sala na prvom spratu bila je mesto za proslave koje su uključivale cara Jozefa II, kralja Ferdinanda I, i značajne muzičare poput Franza Liszta i Johannesa Brahmsa.
Nakon što su Osmanlije napustile Temišvar, Habsburzi su sproveli plan urbanizacije sa pravougaonim mrežama ulica i značajnim zgradama. Iako je civilna administracija formalno uspostavljena tek 1751. godine, izgradnja Barokne palate počela je ranije, spajajući dve postojeće zgrade.
Tokom 18. veka, palata je proširena i prilagođena, uključujući dodatak novog krila i reorganizaciju oko unutrašnjih dvorišta. Godine 1885–1886, francuski arhitekta Jacques Klein je uklonio barokne elemente sa fasade, što je uticalo na izgled zgrade i danas.
Palata je tokom svoje istorije služila različitim funkcijama, uključujući kao sedište vojne i civilne administracije, dok je nakon Drugog svetskog rata bila domaćin Poljoprivrednom fakultetu i Sovjetskim trupama.
Tek od kraja 1980-ih, kada je započeta obnova, Barokna palata je ponovo postala značajna kulturna institucija. Od 1984. godine, u njoj se nalazi Umetnički odsek Muzeja Banata, koji je 2006. godine postao samostalni muzej umetnosti.
Palata je poznata po svojoj impresivnoj arhitekturi, uključujući portale, monumentalne fasade i pilastre koji karakterišu bečki barok iz 18. veka.
Botanički park
Botanička bašta u Temišvaru je prelep arboretum smešten u severnom delu grada, između Trga 700 i Trga Mărăști. Ova zapanjujuća zelena oaza nalazi se u okrugu Cetate i pruža posetiocima jedinstveno mesto za istraživanje prirode i uživanje u mirnom okruženju.
Pre nego što je postala botanička bašta, zemljište na kojem se danas nalazi korišćeno je kao vojni poligon, a postoji i pretpostavka da je ranije bilo rimskom groblju. Kao naučna rezerva od 1995. godine, botanička bašta ima za cilj zaštitu lokalne i egzotične flore.
Park je prvotno planiran još 1877. godine, kada je gradski savet odobrio izgradnju botaničkog parka na nekadašnjem svinjcu. Međutim, zbog nedostatka sredstava, projekt je odložen.
U početku 20. veka, park je formiran oko Kadetske škole, a tokom 1960-ih godina, arhitekt Silvija Grumeza je osmislila savremeni izgled parka.
Danas, bašta nudi raznovrsne biljke i drveće, uključujući i 1.650 biljnih vrsta zasađenih između 1986. i 1990. godine, koje su donesene iz parkova širom zemlje i međunarodnih razmena semena.
Posebno atraktivan deo bašte je vrt sa tradicionalnim japanskim čajnim paviljonom, postavljen 2008. godine. Park je otvoren za posetioce od 29. juna 1986. godine i godišnje privlači brojne turiste. Baštu poseti preko 60 hiljada posetilaca godišnje, od toga oko 11 hiljada u maju mesecu.
Nacionalni muzej Banata
Nacionalni muzej Banata u Temišvaru smešten je u istorijskom Huniadeovom dvorcu te predstavlja pravi dragulj kulturne baštine Rumunije. Osnovan je 1872. godine, a ovaj muzej je jedno od najvažnijih kulturnih institucija u Banatu i dom najveće zbirke arheoloških artefakata u regionu.
Eksponati muzeja uključuju neolitansko svetilište Parța, staro 6.200 godina, koje se nalazi na prizemlju zgrade. Pored toga, muzejski kompleks obuhvata odeljenja za arheologiju, istoriju i prirodne nauke, kao i specijalizovani laboratorij za konzervaciju i očuvanje kulturnih dobara.
Muzej je tokom svoje istorije menjao lokacije, a danas se nalazi u Huniadeovom dvorcu, koji je postao muzej 1947. godine. Prethodno je bio smešten u različitim zgradama, uključujući Palatu kulture i Palatu episkopije u Cenadu.
Početkom 20. veka, muzejski kompleks je obuhvatao zbirke iz arheologije, istorije, prirodnih nauka i umetnosti, a danas se fokusira na očuvanje i istraživanje lokalne kulturne baštine.
Posebnu pažnju privlače izložbe koje predstavljaju značajne arheološke nalaze, kao i raznovrsni predmeti koji osvetljavaju bogatu istoriju Banata.
Ovaj muzej redovno organizuje privremene izložbe i kulturne događaje u Bastionu Theresia, što omogućava posetiocima da se upoznaju sa različitim aspektima regionalne i nacionalne istorije i umetnosti.
Muzej komunističkog potrošača
Muzej komunističkog potrošača otvoren je svakog dana i nudi besplatan ulaz. Ovaj privatni muzej ispunjen je potrošnim predmetima iz komunističkog perioda, sve do 1989. godine.
Postavku je kreirao tim umetnika iz Temišvara, a posetioci mogu da istraže tri prostrane sobe preplavljene raznim predmetima – od kućnih električnih aparata i školskog pribora, do igračaka, razglednica, alata, sredstava za čišćenje, bicikala, sportske opreme, posuđa, kuvarskih aparata, muzičkih instrumenata, novina, plakata i mnogih drugih.
Nakon obilaska muzeja, možete se opustiti i uživati u kafi u modernom kafiću/baru na poslednjem spratu.
Srpska saborna crkva
Srpska saborna crkva u Temišvaru predstavlja značajan religijski i kulturni simbol srpske zajednice u Rumuniji. Kao prestona crkva Temišvarske eparhije, smeštena je u samom centru Temišvara, na zapadnoj strani Trga ujedinjenja, najstarijeg trga u gradu.
Crkva ima bogatu istoriju koja seže u 18. vek. Prvobitna srpska crkva u Temišvaru, posvećena Svetom Georgiju, uništena je u požaru 1737. godine.
Na njenom mestu izgrađena je sadašnja saborna crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem, čija izgradnja je započeta 1745. godine i završena 1748. godine tokom vladavine episkopa Georgija Popovića. Izgradnja je izvedena sa visokim kvalitetom, a kasnije su 1791. godine dodati tornjevi.
Ikonostas crkve je više puta obnavljan, a najnovija obnova izvedena je između 1993. i 1997. godine uz podršku Ministarstva za kulturu Srbije. Prva obnova je sprovedena 1903. godine sa radom poznatog slikara Stevana Aleksića. U 1964. godini crkva je proglašena za spomenik kulture Rumunije.
Srpska saborna crkva je u dobrom stanju i 1998. godine obeležila je svoju 250. godišnjicu. Crkvena opština nastavlja sa planovima za dodatne radove i obnovu crkve i njene okoline.
Trgovački centar Iulius
Iulius trgovački centar je savremeni mešoviti razvojni kompleks i tržni centar u Temišvaru, Rumunija. U vlasništvu je konzorcijuma Iulius Group i Atterbury Europe.
Ovaj impresivni projekat obuhvata tržni centar Iulius Mall, kao i dodatne sadržaje poput kancelarija, parka, prostora za događaje, zdravstvenog centra i bioskopa.
Investicija u prvu fazu projekta iznosila je više od 442 miliona evra, što predstavlja jedno od najvećih privatnih ulaganja u rumunskom sektoru nekretnina. Iulius Town godišnje privlači preko 20 miliona posetilaca.
Iulius Mall otvoren je 20. oktobra 2005. godine i bio je prvi tržni centar u zapadnoj Rumuniji. Prvobitna investicija od 45 miliona evra je omogućila otvaranje tržnog centra na mestu koje je pre toga bilo nedovoljno iskorišćeno.
Površina tržnog centra proširena je sa 31.000 m² na preko 120.000 m² do 2019. godine. Mall nudi 4.070 parking mesta, 450 prodavnica, uključujući hipermarket Auchan, bioskop sa 12 sala, food court sa 2.500 sedišta, restorane, kafiće, polu-olimpijski bazen, najveći fitnes klub u Rumuniji, penjalište, klizalište, kuglanu, kazino i brojne druge sadržaje.
Iulius Gardens, najveći suspendovani park u Rumuniji, prostire se na 5,5 ha iznad podzemnog parkinga i uključuje 10.000 grmova, 1.400 stabala, jezero od 800 m², venecijanski karusel za decu i brojne promenade.
United Business Center unutar Iulius Town-a nudi više od 100.000 m² kancelarijskog prostora i zapošljava oko 13.000 ljudi. Sve četiri zgrade su operativne od 2022. godine, a kompleks uključuje multinacionalne kompanije iz sektora IT-a, automobilske industrije i korisničke podrške.
Nacionalna opera
Rumunska nacionalna opera je jedna od četiri nacionalne operne kuće u zemlji. Osnovana kraljevskim dekretom 30. marta 1946. godine, opera je ubrzo postala važan centar za muzički i baletski izraz. Prvi direktor bila je poznata sopranistkinja Aca de Barbu, koja je stvorila izvanredan ansambl.
Prva predstava Rumunske opere, Verdiova “Aida”, izvedena je 27. aprila 1947. godine, a događaj je bio značajan i zbog prenosa putem megafona na Trgu opere, s prisustvom premijera Petru Groze.
U početnim decenijama, opera je redovno izvodila operne, operetske i baletske predstave, a od 1952. godine održavala je i mikro-sezone širom regiona.
Poznata po bogatom kulturnom nasleđu, Rumunska opera je domaćin festivala Temišvarska muzika, koji je prvi put organizovan 1968/1969. godine. Ovaj festival, koji je od 1993. godine stekao međunarodni značaj, i dalje privlači ljubitelje muzike iz celog sveta.
Opera je takođe bila pionir u prenimanju opera uživo na televiziji, sa prvim direktnim prenosom Verdijevog “Un ballo in maschera” 1964. godine. Danas, Rumunska nacionalna opera u Temišvaru nastavlja da se razvija i očuva svoju bogatu tradiciju.
Od 24. septembra 2004. godine, institucija je zvanično dobila status nacionalne opere. Njena veličanstvena zgrada, koja deli prostor sa Nacionalnim pozorištem Mihai Eminescu i drugim prestižnim teatrom, nudi jedinstven kulturni doživljaj.
Muzeul Revoluției (izložba)
Pritvaranje ljudi u Temišvaru
Na severnom delu Starog grada u Temišvaru nalazi se spomen izložba posvećena događajima Revolucije iz 1989. godine. Temišvar je 20. decembra 1989. godine postao prvi grad u Rumuniji oslobođen komunističkog režima, ali tek nakon tri dana borbi i krvoprolića.
Ova izložba, koju je pripremila lokalna organizacija, nudi detaljan pregled ključnih trenutaka iz tog perioda, iako je njen dizajn možda pomalo improvizovan. Posetioci će pronaći brojne fotografije i grafičke prikaze, kao i 30-minutni video koji pruža jasnu sliku o tom važnom trenutku u rumunskoj istoriji.
Većina informacija na izložbi je na rumunskom jeziku, ali vizuelni materijali i video pomažu u razumevanju konteksta događaja.
Bastion Terezije
Bastion Terezije je najveći očuvani deo odbrambenog zida austrijsko-mađarske tvrđave u Temišvaru, prekriva oko 1,7 hektara u centru grada. Izgrađen između 1732. i 1734. godine, bastion je danas multifunkcionalan prostor koji uključuje komercijalne prostore, restorane, barove, noćni klub, biblioteku i dva stalna muzejska izložbena prostora.
Takođe je deo Muzeja Banata i odeljenja etnografije Muzeja banatskog sela. Upisan je na listu istorijskih spomenika okruga Timiș pod LMI kodom TM-II-m-A-06103.03.
Nakon što je Habsburška vojska osvojila Temišvar u oktobru 1716. godine, ustanovljeno je da turske utvrde nisu mogle da izdrže nove tehnike borbe.
Kao rezultat toga, odlučeno je da se tvrđava obnovi u Paganskom sistemu. Bastion Terezije, prvi od devet bastiona, započet je 1732. godine i završen 1734. godine. Iz prvobitnog dizajna kao ravelin, bastion je kasnije integrisan u zid tvrđave i 1744. godine preimenovan u čast Mariji Tereziji.
Tokom svoje istorije, bastion je služio kao rezidencija Rimokatoličke biskupije, a kasnije za različite svrhe uključujući škole i arhive. Nakon 1970. godine, ovde su premeste etnografske zbirke Muzeja Banata.
Bastion je obnovljen u dve faze: prva između 1968. i 1969. godine, a druga između 2008. i 2010. godine. Druga obnova uključivala je restauraciju originalnih elemenata i preuređenje u kulturni prostor sa izložbenim i konferencijskim salama.
Temišvar mapa
Udaljenost Beograda i Temišvara je oko 152 km, a vreme putovanja automobilom iznosi oko 2 sata i 40-ak minuta.