14 Predloga Šta Posetiti u Novom Pazaru

Petrova crkva, poznata i kao crkva Svetih apostola Petra i Pavla, predstavlja najstariji spomenik crkvene arhitekture u Srbiji. Smeštena je 2 km severno od centra Novog Pazara, u naselju Deževski put, odnosno Postenje. Sa svojom dugom istorijom, ova crkva ima veliki kulturni i verski značaj, budući da je prvobitno bila sedište Raške episkopije.

Crkva ima osnovu rotonde s upisanim četvorolistom, datirajući iz vizantijskog doba, dok freske u unutrašnjosti potiču iz perioda od 10. do 13. veka. Na mestu gde se crkva nalazi, pronađeni su ostaci ranohrišćanskog objekta iz 7. veka, a detaljna arheološka ispitivanja sprovedena su tokom različitih perioda, što je doprinelo očuvanju i razumevanju njenog kulturnog nasleđa.

Ova crkva, koja je svojim arhitektonskim karakteristikama slična crkvama iz Primorja, Gruzije, Jermenije i Italije, postala je jedinstvena kombinacijom različitih uticaja. Zbog svoje autentičnosti, uvrštena je na UNESCO-vu listu Svetske baštine 1979. godine kao deo spomenika srednjeg veka pod zaštićenom celinom Stari Ras.

Pored arhitektonskih i istorijskih vrednosti, Petrova crkva čuva i bogato arheološko blago. Tokom iskopavanja, pronađena je kolekcija od 92 predmeta u zlatu i ćilibaru, koji potiču iz ilirskog kneževskog tumula iz 5. veka p. n. e. Ovo blago svedoči o bogatoj prošlosti i kulturnom nasleđu ovog područja.

Posetioci Petrove crkve imaju priliku da dožive spoj različitih epoha, istraže živopisne freske iz različitih perioda i uživaju u mirnom ambijentu ove duhovne oaze. Osim toga, okolina crkve je ispunjena nadgrobnim spomenicima koji svedoče o životu i običajima ljudi kroz vekove.

Legenda kaže da je crkvu osnovao Tit, učenik i sledbenik apostola Pavla, a danas je obnovljeno redovno bogosluženje. Pored same crkve, posetioci mogu saznati o istorijskim značajnostima kroz spomen-ploču koja se nalazi pored ulaza u galeriju. Lokalna legenda takođe ističe značaj crkve u 17. veku, kada ju je osnovao Tit.

Banja je samo 3 kilometra udaljena od Novog Pazara, pružajući odličnu vezu s drugim gradovima poput Kosovske Mitrovice, Raške i Kraljeva preko magistralnog puta Beograd-Novi Pazar-Jadransko more.

Položaj blizu magistralnog puta i nadmorska visina od 504 metara čine je idealnom za turizam. Autobuske linije redovno povezuju Novi Pazar i Banju zbog velike posećenosti. Mikroklima Banje, sa svega 15 do 50 stepeni Celzijusa, pokazuje planinske karakteristike s malim brojem padavina i odsustvom jakih vetrova.

Istorija Novopazarske Banje datira iz antičkog doba, a kroz vekove je doživljavala uspone i padove. U srednjem veku, bila je poznato lečilište, ali je izgubila popularnost tokom turske vladavine. Kasnije, Turci su prepoznali potencijal i izgradili objekte za ugostiteljstvo, vrativši popularnost Banji. Tokom osamnaestog veka, obnavljanje turizma započelo je izgradnjom novog kupatila.

Jedinstvena karakteristika Novopazarske Banje su njeni lekoviti izvori. Ima 14 izvora s temperaturom od 15 do 50 stepeni Celzijusa, čineći ih hipertermalnim vodama. Bogatstvo natrijuma, kalijuma, magnezijuma, kalcijuma, gvožđa doprinosi lekovitim svojstvima voda, korisnim za kožna oboljenja, traumatska stanja, probleme sa kičmom, ženska ginekološka oboljenja i reumatizam.

Banja je specijalizovana za lečenje neuromišićnih bolesti, stanja posle moždanog udara, kožnih bolesti, reumatizma, problema sa kičmom, sportskih povreda, ženskih ginekoloških bolesti, stanja nakon preloma kostiju i hirurških intervencija, neuroloških oboljenja.

Osim lečilišta, posetioci mogu uživati u prirodnim lepotama okoline, posebno planinama Golija i Rogozna. Ova regija obiluje kulturno-istorijskim spomenicima, uključujući manastire Đurđevi Stupovi i Sopoćani, crkvu Svetih Apostola Petra i Pavla, Stari grad Ras, kao i Stari grad Jelač. Smeštaj se nudi u Specijalnoj bolnici, ali i hotelima “Sopoćani”, “Vrbak” i “Raj”. Raznolike sportsko-planinske aktivnosti privlače planinare i ljubitelje prirode, dok kulturni spomenici upotpunjuju iskustvo boravka u Novopazarskoj Banji.

Stari Ras predstavlja srpski srednjovekovni grad i bio je središnja prestonica srpske srednjovekovne države Raške. Nalazi se na lokalitetu Gradina iznad Starog Trgovišta (Pazarišta), 11 km zapadno od Novog Pazara. Kao spomenik kulture od izuzetnog značaja, tvrđava Ras pripada kompleksu spomenika koji uključuje Gradinu u Postenju, Reljinu gradinu, staru crkvu u Naprelju i latinsku crkvu u Postenju. Ovaj kompleks, zajedno sa manastirom Sopoćani, od 1979. godine nalazi se na UNESKO-voj listi Svetske baštine pod nazivom Stari Ras i Sopoćani.

Lokacija gde se nalazi tvrđava Ras ima bogatu istoriju koja seže do bronzanog doba. Tokom rimskog perioda, na ovom mestu postojalo je vojno utvrđenje, a tokom kasnoantičkog perioda izgrađeni su objekti za stanovanje i bazilika. Ime Ras potiče verovatno od antičkog utvrđenja Arsa, pominjanog od strane vizantijskog istoričara Prokopija u 6. veku.

Srednjovekovni Ras se prvi put spominje u delima vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita, koji je opisao borbe između Srba i Bugara krajem 9. veka. Od IX do početka 12. veka, utvrđenje su zauzimali Bugari, Srbi i Vizantijci naizmenično. Ras je bio politički i kulturni centar srpske države i prestonica dinastije Nemanjića od kraja XII do XIII veka. U XIV veku, značaj grada u političkom smislu opada, ali ekonomska važnost raste zbog razvoja trgovine. Grad je osvojen od strane Osmanlija 1455. godine, a opadanje njegovog značaja ubrzano je osnivanjem Novog Pazara.

Arheološka istraživanja kompleksa Starog Rasa počela su 1971. godine. Postoji rasprava među istraživačima o tačnoj lokaciji Starog Rasa, ali većina se slaže da se ime Ras odnosi na utvrđenje Arsa koje je pominjao Prokopije. Tvrđava Gradina u Postenju, zajedno sa manastirom Sopoćani, deo je kompleksa koji predstavlja izuzetan spomenik srpske srednjovekovne kulture, a kao takav, nalazi se na prestižnoj UNESKO-voj listi Svetske baštine.

Muzej “Ras” u Novom Pazaru osnovan je 27. juna 1952. godine kao Gradski muzej, a smešten je u centru grada, na Žitnom trgu, u staroj gradskoj kući tradicionalne arhitekture iz sredine 19. veka. Muzej je kompleksnog tipa i obuhvata oblasti arheologije, istorije, etnologije, numizmatike, orijentalistike, primenjene umetnosti i savremenog likovnog stvaralaštva. Proglašen je za instituciju od nacionalnog značaja 2013. godine.

Istorijat muzeja počinje kao Gradski muzej u iznajmljenim prostorijama u zgradi Mekteba u dvorištu Altun-alem džamije do kraja 1957. godine. Zatim je promenio ime u Raški muzej 1957. godine i dobio sopstvenu zgradu 1969. godine, u kojoj se do tada nalazila škola. Rekonstrukcija i adaptacija zgrade iz 19. veka izvršena je 1972. godine kako bi se prilagodila potrebama muzeja. Zgrada je proglašena kulturnim dobrom 1972. godine.

Muzej je tokom godina menjao ime, prvo u Zavičajni muzej 1971. godine, a potom je dobio sadašnji naziv – Muzej “Ras” 1987. godine. Arheološko odeljenje muzeja predstavlja najbrojniju i najviše obrađenu zbirku. Muzej Ras je, i pored nedovoljnog broja zaposlenih stručnjaka i skučenog prostora, postao stručna ustanova sa širokim opsegom aktivnosti, ostvarujući saradnju sa brojnim institucijama iz Srbije i regiona bivše Jugoslavije. Proglašen je za instituciju od nacionalnog značaja 2013. godine.

Odeljenja muzeja:

Novopazarska tvrđava predstavlja srednjovekovno tursko utvrđenje koje je podigao Isa-beg-Ishaković u XV veku prilikom osnivanja Novog Pazara. Tvrđava se nalazi na raskrsnici karavanskih puteva koji su povezivali Bosnu, Dubrovnik i južni Jadran sa Carigradom i Solunom. Osnova tvrđave je trougaona, obuhvatajući tri ugaona bastiona, tabije i poligonalnu osnovu različitih dimenzija.

Nakon turskog poraza pred Bečom (1683), tvrđava je prošla kroz dogradnju i utvrđivanje koje je trajalo sve do 1750. godine. Tokom vladavine sultana Abdula Aziza (1861—1876), dodate su nove kule, magacin za smeštaj oružja i municije, manja džamija, kao i nova kasarna.

Danas je tvrđava delimično očuvana. Tokom vremena, izgubljeni su delovi, uključujući džamiju koju je srpska vojska srušila nakon Balkanskih ratova, kao i kulu kod severnog bastiona koja je srušena u Prvom svetskom ratu. Očuvana je kula poznata kao Stara izvidnica ili Kula motrilja duž severnog bedema. Deo zidina i arheološki radovi su obnovljeni 2013. godine zahvaljujući konkursu i donaciji banke Intese.

Altun-alem džamija u Novom Pazaru, Srbija, je remek-delo islamske arhitekture iz XVI veka, izgrađeno od strane osmanlije Muslihudina Abdulganija, poznatog i kao Mujezin hodža al-Medini. Građevina je pod zaštitom države od 1979. godine. Abdulgani je bio neimar koji je izgradio mnoge objekte na Balkanu, uključujući Kuršumli han u Skoplju i džamiju u istom gradu.

Tačna godina izgradnje džamije nije poznata, ali se smatra da je između 1516. i 1528. godine. Građevina je opisana kao izuzetno lepa i retka, slična građevinama u Istanbulu, Jedrenu i Bursi. Abdulgani, takođe poznat kao Mevlana Muslihudin Efendija, bio je bogat i obrazovan, nosilac počasnog zvanja Mevlana.

Džamija se nalazi u kompleksu sa mektebom, nadstrešnicom, i oko 50 nišana sa epigrafima. Građevina je jednoprostorna kupolna sa dvotravejnim tremom, što nije karakteristično za ovu regiju. Kupole i lukovi su od tanke opeke, dok su trem i minaret zidani od kvadera peščara.

U enterijeru džamije, kamena je isklesan minber i lepo profilisan okvir mihraba. Mekteb, izgrađen zajedno sa džamijom, služio je kao mesto za učenje Kurana i obrazovanje male dece. Ovaj mekteb je jedan od dva najstarija mekteba nekadašnjeg Bosanskog pašaluka koji i danas opstaje. Altun-alem džamija se smatra najzanimljivijom džamijom u Novom Pazaru, prema opisima putopisaca Evlije Čelebije i Teodora Ipena.

Lejlek džamija, poznata i kao Havale Ahmed-begova džamija, predstavlja najstariju džamiju u Sandžaku i jedan od najstarijih islamskih kulturno-istorijskih spomenika na tom području. Datira iz osmanskog perioda, a prvi pomen ove džamije potiče iz 1516. godine kada je zabeležena kao mesdžid Ahmet-begov.

Ova mala građevina kvadratne osnove karakteristična je po lokalnom islamskom graditeljstvu. Kupola džamije je jedinstvena na području Sandžaka, a građevina prelazi iz kvadratne osnove u kružnu osnovu preko pandantifa i završava se plitkom i slepom kupolom. Ispred džamije nalazi se otvoreni trem podeljen podužnim lukovima na tri dela. Arhitektonski elementi trema, u današnjem izgledu, nastali su nakon austro-turskog rata, krajem XVII ili početkom XVIII veka. Minaret se nalazi desno od ulaza, izgrađen od lepo tesanog kamena, iako nije vitkih linija.

Džamija je dobila ime po rodama (leylek – roda) koje su gradile gnezda na munari. Lejlek, ili roda, ima poseban značaj kod muslimana u ovim krajevima. Iako nema preciznih podataka o vremenu gradnje, Lejlek džamija predstavlja izuzetan spomenik bogate istorije i arhitekture na ovom području.

Amir-agin han, smešten u Novom Pazaru u ulici Rifata Burdževića broj 2, predstavlja istorijski značajan objekat koji se danas koristi u ugostiteljske svrhe. Ovaj han, pod zaštitom države kao spomenik kulture od velikog značaja, smatra se da potiče iz XVII veka, iako nema preciznih podataka o vremenu njegovog nastanka.

Han Amir-age se ističe po svojoj lepoti i predstavlja jedan od dva preostala hana u Novom Pazaru. Prema spisima putopisaca Evlije Čelebije, koji su beleženi početkom druge polovine XVII veka, grad je nekada imao šest hanova, a Amir-agin han je jedini preostali monumentalni objekat iz tog perioda. Nalazi se u starom centru grada, na uglu ulica, i poseduje posebne arhitektonske zamisli koje ga izdvajaju od tipičnih građevina ove vrste.

Amir-agin han ima prizemlje i sprat, a prvobitno je služio kao prenoćište putnika. Osim toga, han je imao prostor namenjen čuvanju stoke, uključujući konje, mazge i kamile. Danas, ovaj objekat se koristi u ugostiteljsko-turističke svrhe, čineći ga delom savremene kulturne i turističke ponude, dok istovremeno čuva svoju istorijsku vrednost.

Sebilj u Novom Pazaru, izgrađen 2010. godine, predstavlja fontanu sa dvije česme, prema projektima sarajevskog sebilja. Termin “sebilj” potiče od arapske riječi koja znači “put”, ali u specifičnom kontekstu označava dobrotvornu instituciju u obliku fontane koja se nalazi na trgovima. Ova institucija omogućava sebiljdžiji (osobi koja se brine o sebilju) da poslužuje vodu iz korita i besplatno napaja žedne.

Sebilj u Novom Pazaru, osim svoje praktične funkcije, ima kulturni i istorijski značaj jer čuva osmansku kulturu, posebno duh bošnjačkog naroda. Ovaj tip fontane takođe se podigao i u drugim gradovima kao što su Sjenica i Rožaje, što doprinosi očuvanju tradicionalnih elemenata i nasleđa.

Gradski park u Novom Pazaru, smešten unutar gradske tvrđave, predstavlja značajno zeleno područje koje služi kao pluća grada. Okružen bedemima, park je omiljeno mesto građana za odmor i druženje. Unutar parka, koji potiče još iz 17. veka, mogu se primetiti mnoge znamenitosti, uključujući Kulu Motrilja, delove starog bedema i rovove. Na južnoj strani bedema nalazi se rekonstruirani stari bezistan, koji sada služi kao ugostiteljski objekat. Također, unutar kompleksa parka smešteni su i gradska biblioteka “Dositej Obradović” i Sinan begova džamija.

Sa dolaskom lepog vremena, gradski park postaje poput studentskog parka, okupljajući učenike srednjih i osnovnih škola, kao i studente sa obližnjeg univerziteta. Ovde se zajedno uče i provode svoje pauze, stvarajući dinamičnu atmosferu sa zvucima gitare i pesmom. Pored studenata, park je omiljeno mesto i penzionera koji tu provode vrijeme u razgovoru i druženju. Također, vernici često posećuju park, posebno tokom podnevne molitve petkom, ispred Sinan begove džamije, što simbolizira duh islama u Novom Pazaru.

“Sve pod Sač” je proizašla iz porodične tradicije započete krajem osamdesetih godina. Njihova posebna specijalnost su tradicionalna jela, pre svega pite i mantije, koja su oduvek predstavljala ukras sofri i trpeza tokom različitih svečanih situacija i porodičnih okupljanja. Sač, kao karakterističan element njihove kulinarske pripreme, dodatno naglašava poseban ukus svega što je pečeno pod sačem, a pite i mantije nikada ne zlataju tako sjajno i ne izazivaju toliko želje kao kada su pečene na ovaj način.

Ovaj ugostiteljski objekat se može pohvaliti širokim asortimanom pita i mantija, od varijacija sa krompirom, spanaćem, zeljem, sirom, tikvom, prasetinom, mesom do ravnih pita po narudžbi, prilagođenih željama i preferencijama mušterija. Ono što čini uspeh firme “Sve pod Sač” jeste posvećenost zadovoljstvu svojih potrošača. Njihovi proizvodi brzo nalaze svoje mjesto na trpezama, a garancija kvaliteta je u stalnom zadovoljstvu svojih potrošača.

“Sve pod Sač” nije samo poslovni subjekt; oni gledaju na svoje kupce kao na porodicu, trudeći se da ispune njihove ukuse i želje. Njihove pite i mantije, ponesene mirisom domaće tradicije, putuju širom meridijana, donoseći ukuse koji podsjećaju na detinjstvo, zavičaj i majstorstvo domaćih kuhara. Iz dućana ispunjenog mirisima “Sve pod Sač” šalju poruku da rade za svoje kupce, čuvajući čast i obraz, te obećavaju da će se svako ko ih poseti osećati kao kod kuće, okružen zlatnim zalogajima tradicije naše domaće kuhinje. “Sve pod Sač” je ne samo čuvar tradicije, već i kraljica sofri – pita i najslađih zalogaja – mantija!