Tvrđava Stalać, poznata i kao Todorova kula ili Kula Todora od Stalaća, je srednjovekovno utvrđenje blizu istoimenog mesta Stalać u opštini Ćićevac. Grad je podignut na obroncima Mojsinjske planine između Zapadne i Južne Morave. Danas su sačuvani samo ostaci Donžona, što je razlog zašto se ceo lokalitet često naziva jednostavno “kula”.
Istorija tvrđave
Ulaz u donžon
Pretpostavlja se da je kulu podigao knez Lazar Hrebeljanović na ruševinama starog antičkog grada, kao i crkvu u blizini, od koje je danas sačuvano samo zvono u crkvenoj porti sa natpisom da je izrađeno 1384. godine u Milanu. Todorova kula se nalazi na padinama Mojsinjskih planina, gde je nekada postojalo 70 srpskih manastira i crkava.
Tragična sudbina Todora od Stalaća i njegove ljubavi Jelice opisana je u narodnoj pesmi „Smrt vojvode Prijezde“. Da bi izbegli zarobljavanje od strane Turaka, Todor je odlučio da sa Jelicom skoči u Južnu Moravu, koja je tada tekla ispod same kule.
Međutim druga priča kaže da se Todor verovatno sa svojim saborcima povukao unutar same kule branivši se od Turaka, gde su ih oni spalili. Od tog momenta ovo mesto dobija naziv “Todorova kula”.
Pored toga i bugarski književnik i filozof Konstantin Filozof, koji je boravio na dvoru despota Stefana Lazarevića, navodi da se tokom turskih pohoda 1413, za vreme sultana Muse, na tvrđavu Stalać istakao jedan od despotovih vlastelina koji je sa svojim ljudima na istom mestu spaljen.
Prema legendi, Turci su prodrli u grad prateći guske koje su prolazile kroz skriveni otvor na bedemu do Morave. Putopisci iz XV veka zabeležili su da je podno grada u to vreme bilo usidreno više od 100 šajki.
Izgled tvrđave
Tvrđava zauzima oko 4 hektara zemlje. Veliki grad Stalać bio je opasan masivnim bedemom sa hodnom stazom, strelnicama i zupcima, kao i impozantnom četvorospratnom donžon kulom, poznatom kao Todorova kula.
Ova kula je pružala zaštitu Malom gradu, uži deo tvrđave, koje je naknadno formirano pregradnjom južnog dela Velikog grada. Na suprotnoj strani od palate, uz bedeme, bile su smeštene zgrade različitih namena, dok se u centru Malog grada nalazila palata sa tremom.
Mali grad je bio zaštićen suvim rovom i nižim zidom ispred donžon kule. Tvrđava ima oblik izduženog romba, sa širinom od 200 metara i dužinom od 350 metara. Veza između dva grada odvijala se kroz kapiju, na koju je kasnije postavljena rampa za pokretni most. Od kule je danas preostao samo jedan dobro očuvani zid i ostaci donžon kule odnosno Todorove kule.
U proteklih nekoliko godina pokretano je nekoliko inicijativa za prikupljanje sredstava koja bi se uložila u obnovu ove tvrđave. Najaktivniji u tom projektu je udruženje građana “Todor od Stalaća”.
Tvrđava Stalać na mapi
Ukoliko vas interesuju i ostale tvrđave u Srbiji, preporučujemo da pročitate naš srodan tekst o Tvrđavi Solutnik.