Vršac je grad koji se nalazi u Južnobanatskom okrugu i jedan je od najstarijih gradova u Banatu. Nalazi se u podnožju Vršačkih planina na jugoistoku Panonske nizije. Prema popisu iz 2022. Vršac ima 31.946 stanovnika, što ga čini drugim po veličini gradom u okrugu posle Pančeva i najvećim gradom u Vojvodini bez statusa okružnog centra.
Ime Vršac je slovenskog porekla i koristi se u ovom obliku od 16. veka. U drugim jezicima postoje slični oblici, kao što su nemački Veršet ili mađarski Veršac.
Stari mađarski naziv za Vršac je Eršomlio, koji se koristi od 13. veka. Kasnije, tokom turske vladavine, naziv se menja u Cemlik ili Semlik, što je potvrđeno u osmanskim popisima iz 16. veka.
Zahvaljujući naučnim istraživanjima u drugoj polovini 20. veka, utvrđeno je da su mađarski i turski nazivi povezani sa srpskim imenom Vršac, čime je rasvetljena ranija zabluda o identifikaciji Vršca sa srednjovekovnim naseljem Podvrašcem.
Vršačka kula
Vršačka kula, simbol grada Vršca i cele okoline, podignuta je 1439. godine, a veruje se da ju je izgradio Đurađ Smederevac posle pada Smedereva kako bi zaštitio svoje posede. Utvrđenje je nekada imalo izduženi oblik, prateći zaravan na vrhu brda, širok 18 metara i dug 46 metara.
Najbolje očuvana u tvrđavi je Donžon kula, koja je visoka oko 20 metara i ima prizemlje i tri sprata. Treći sprat je nekada bio korišćen za stanovanje. Kula ima pravougaonu osnovu sa ulazom na spratu, do kojeg se dolazi stepenicama. Arhitektonska sličnost između Vršačke kule i Smederevskog grada podržava tezu da je ovo utvrđenje podigao despot Đurađ Branković.
Spoljni zidovi kule su visoki 19,85 metara, bočni zidovi 13,80 metara, a širina je 11 metara. Nakon Karlovačkog mira 1701. godine, kula je srušena i više nije korišćena u vojne svrhe.
Danas, istraživanja su identifikovala ostatke zidova i okrugle kule. Arheološki materijali poput keramike, kamenih predmeta, metalnog oružja i alata, kao i novca, pružaju uvid u istorijski, kulturni i ekonomski život Vršca kroz vekove.
Vršačka kula je otvorena za posetioce subotom i nedeljom od 10 do 17 časova. Cena ulaznice je 100 dinara. Od Beograda do Vršca možete stići automobilom za oko sat i po vremena preko Rute 10.
Od centra Vršca do kule potrebno je desetak minuta vožnje putem Dimitrija Tucovića. Takođe, možete doći autobusom, sa svakodnevnim linijama iz Beograda i Novog Sada (jednosmerna karta košta 850 dinara, a povratna 1360 dinara). Do kule možete stići i taksijem.
Manastir Mesić
Arhitektura manastira uključuje osmostrano kube na četiri stuba, sa freskama iz tri perioda: 11-12. vek, 13-14. vek i krajem 15. veka. Freske su oštećene tokom više osmanskih napada i nepažljivih obnova. Najznačajniji radovi na obnovi fresaka izvedeni su 1743. godine u postvizantijskom stilu, pod rukovodstvom ikonopisaca Petra, Andreja i Jovana.
Manastir je doživeo mnoga stradanja, posebno tokom osmanskih osvajanja, ali je svaki put obnavljan zahvaljujući naporima monaha i podršci pravoslavnih vladara i vernika. Važna obnova usledila je nakon Požarevačkog mira 1718. godine, predvođena jeromonahom Mojsijem Stefanovićem, uz podršku ruske carice Jelisavete Petrovne.
Krajem 18. veka, pod uticajem nemačkog arhitekte Blobergera, manastir dobija barokne elemente. Freske su prekrivene malterom, a barokni zvonik i ikonostas dodani su u ovom periodu, reflektujući dominaciju rimokatoličke vere u tom vremenu.
Posle Drugog svetskog rata, manastir je pretrpeo restauracije 1947. i 1971. godine, vraćajući mu vizantijski izgled koliko je bilo moguće. Manastir Mesić danas čuva vredne freske i arhitektonske detalje, uključujući noviji ikonostas i mozaike postavljene tokom obnove 2008-2009. godine.
Manastir Mesić je pod zaštitom države od 1946. godine i predstavlja jedan od najstarijih crkveno-kulturnih spomenika. U manastiru se nalazi čudotvorna ikona Presvete Bogorodice „Dostojno jest“ iz 1803. godine, koja privlači brojne vernike. Današnje monaško sestrinstvo broji osam monahinja i jednu iskušenicu, pod rukovodstvom igumanije Parakseve (Mitrić).
Hotel Villa Breg
Hotel Villa Breg smešten je na prelepom Vršačkom bregu. Sa svoje pozicije pruža zadivljujući pogled na banatsku ravnicu, a svojom elegancijom privlači goste iz svih krajeva. Arhitektura hotela ističe se luksuznim spoljnim bazenom koji dominira eksterijerom.
Unutrašnjost hotela nudi udobne sobe i apartmane, restoran, kamin bar i Spa centar sa vrhunskim sadržajima. Prostrani i tehnički opremljeni kapaciteti omogućavaju organizaciju raznih poslovnih i svečanih događaja.
Hotel takođe poseduje prelepu letnju baštu, sportske terene idealne za pripremu profesionalnih sportskih timova, kao i posebno dizajniran prostor za decu. Posetom hotelu Villa Breg, uverićete se da ovaj hotel zaista ima dušu.
Gradski park
Vršački Gradski park, nastao krajem 18. veka, predstavlja jednu od najvažnijih zelenih površina u Vršcu. Zemljište za park je otkupljeno, a park je izgrađen u engleskom stilu, sa alejama i skrovitim mestima namenjenim širokoj upotrebi građanstva. Tokom 18. i 19. veka, park je postao simbol ekonomskog razvoja Vršca.
Mesto gde se danas nalazi park pripadalo je porodici fon Šeribl, plemićima francuskih kolonista. Johan fon Šeribl, sin Zajfrida fon Šeribla, bio je osnivač prvih zasada parka. Nakon smrti Zajfrida fon Šeribla, zemljište je zbog dugova oduzeto i prodato novoosnovanoj opštini Vršca 1797. godine. Od 1817. godine, kada je Vršac postao slobodan kraljevski grad, park je postao poznat kao “Gradski majur”, a neposredno pre Mađarske bune 1848. godine dobio je naziv “Gradski park”.
Tokom Mađarske bune, park je bio zapušten, ali je već 1856. godine potpuno zasađen drvećem i dobio oblik pravog parka. Nakon Prvog svetskog rata, park je bio značajno oštećen, a za vreme Drugog svetskog rata potpuno zapušten. Posle rata je obnovljen, uključujući staze, biljke, i objekte.
Zatvaranjem Jovanovog potoka u betonske cevi promenjeni su vodotokovi, što je negativno uticalo na park. Zemljište se nabijalo, a mikrodepresije su se pojavile na nekim parcelama. Nedostatak vode je doveo do sušenja mnogih biljaka, dok su druge postale podložne štetočinama. U periodu od 1999. do 2001. godine, mnoge retke biljke su nestale.
Gradsko jezero
Vršačko jezero je smešteno na zapadnoj periferiji Vršca, veštačkog je porekla tj. nastalo je eksploatacijom gline i peska. Jezero pokriva površinu od oko 32000 m², sa prosečnom dubinom od 180 metara.
Snabdeva se vodom iz dva subarteška bunara, a zbog visokog nivoa mineralizacije, voda je slična onoj u Slankamenskoj banji, s temperaturama koje dosežu 25 °C. Hemijski sastav vode bogat je jodom, sulfatima, magnezijumom i kalcijumom, što omogućava razvoj mikroflore i faune, čineći jezeru mutnu, maslinastozelenu boju.
Voda je zdrava i lekovita, s termalnom slanom vodom koja dolazi sa dubine od 200 metara, što ukazuje na ostatak Panonskog mora. Izgradnja Vršačkog jezera započeta je u julu 1952. godine, a već 1954. godine Vrščani su počeli da koriste njegovu vodu.
Na mestu gde su nekada bile bara sa ustajalom vodom, stvoreno je jezero koje je postalo ponos Vršca. Inicijator i planer, inženjer Boda Jovanović, zaslužan je za realizaciju projekta. Već iste godine započeto je ulepšavanje jezera – veći deo obala je popločan, a postavljene su moderne kabine.
Vršačko jezero je jedno od malobrojnih jezera unutar samog grada u Srbiji. Tokom letnje sezone, Turistička organizacija Vršac organizuje različite sportske manifestacije, školu plivanja, dečje igraonice i muzičke programe.
Postavljene su ležaljke i suncobrani, a posetiocima su na raspolaganju osveženja i hrana u lokalnim objektima. Sezona kupanja traje od početka juna do početka septembra. Jezero se koristi u rekreativne svrhe i ima lokalni značaj.
Svi prateći sadržaji su osposobljeni: tuševi sa mineralnom vodom, mobilijar, klupe, kante za otpatke, dečje igralište, kabine za presvlačenje i pokretni toaleti. Posebna atrakcija je “Drvo Života” – drvo puno knjiga koje posetioci mogu pozajmiti, čitati i vratiti.
Vršački vinogradi
Vinogradarstvo je ponos Vršana, a posebno se ističe čuveno vršačko vino, koje je vekovima deo kulturne baštine ovog grada. Vršačko vinogorje, jedno od najstarijih vinogradarskih područja u Evropi, prostire se na brdovitim terenima oko Vršca, na krajnjim obroncima Karpata, u Banatskom vinogradarskom rejonu. Sa svojim geografskim položajem na 45° severne geografske širine, ovaj region je idealan za gajenje vinove loze.
Arheološki nalazi i pisani podaci svedoče o vinogradarstvu u Vršcu još iz vremena Dačana i rimske vladavine. Tokom istorije, vršačko vino je bilo cenjeno, što potvrđuju zapisi iz 15. veka koji beleže da je bure vina iz Vršačkih vinograda na dvoru ugarskog kralja vredelo 10,5 galbena. Vino iz Gudurice određivalo je cene vina u čitavoj tadašnjoj Austrougarskoj.
Vinogradi se prostiru duž južnih i severnih padina brda na nadmorskoj visini od 90 do 200 metara, obuhvatajući područje Vršačkih planina i sela poput Markovca, Gudurice, Velikog Središta, Sočice, Mesića, Jablanke, Kuštilja i Pavliša.
Vršački predeo karakterišu tipična zemljišta poput smonica, gajnjača i deluvijalnih zemljišta sa živim peskom, a klima je umereno-kontinentalna, sa godišnjim prosekom temperature od 12ºC i karakterističnim vetrovima, uključujući košavu.
Filoksera je 1880. godine uništila mnoge vinograde, ali su ubrzo zasađene otpornije sorte koje su prvi put dale plod 1887. godine. Od tada, vršački vinogradi kontinuirano napreduju.
Danas, Vršačko vinogorje obuhvata preko 1.700 hektara vinograda, uzgajajući 13 sorti grožđa, među kojima Italijanski Rizling zauzima 50% površine.
Vinski turizam je danas veoma razvijen u Vršcu, sa renoviranim vinarijama koje posetiocima nude priliku da degustiraju vrhunska vina i uživaju u domaćim gastronomskim specijalitetima.
Podrum Vršačkih vinograda, sagrađen između 1964. i 1967. godine, predstavlja jednu od najvećih vinarija u Evropi, sa kapacitetom od 3.400 vagona vina. Među najpoznatijim vinarijama ističe se „Vinarija Drašković“, koja kombinuje tradiciju i savremenu tehnologiju, stvarajući nova vrhunska vina.
Zagajička brda
Zagajička brda smeštena su u jugoistočnom delu Banata, oko 30 km od Vršca, i predstavljaju jedinstveni prirodni fenomen u Srbiji. Ova pitoma brda su deo Deliblatske peščare, poznate i kao evropska Sahara, i prostiru se na površini od oko 250 hektara. Sa nadmorskom visinom koja doseže do 256 metara, Zagajička brda su najviši deo peščare i nude prelepe panoramske poglede na okolne ravnice.
Brda su prekrivena hrastom, bagremom i borom, koje su zasađene kako bi stabilizovale pesak i sprečile njegovo širenje. Osim “šumica”, područje je bogato raznovrsnom florom i faunom, uključujući mnoge retke i zaštićene vrste biljaka i životinja. Zagajička brda su stanište mnogih ptica, što ih čini atraktivnim za ljubitelje ornitologije i prirode.
Ovaj predeo je idealan za pešačenje, planinarenje i rekreaciju na otvorenom. Mnogobrojne staze vode kroz pošumljene predele i preko prostranih livada, pružajući posetiocima priliku da uživaju u miru i tišini netaknute prirode. Zagajička brda su pravi biser za sve ljubitelje prirode koji žele da istraže i dožive autentičan deo Banata.
Gradski muzej Vršca
Gradski muzej u Vršcu je ustanovljen sa ciljem da prikaže bogatu istoriju grada Vršca, ali je tokom vremena prerastao u kompleksni muzej koji obuhvata istoriju celog južnog Banata. U njegovoj kolekciji nalaze se brojni objekti i predmeti iz arheologije, numizmatike, etnologije, umetnosti i prirodnih nauka.
Istorija muzeja počinje 1882. godine, kada su prikupljeni prvi predmeti. Zvanično je postao opštinski muzej 9. juna 1894. godine, a otvoren je za javnost 26. januara 1898. U početku je fokus bio na materijalu iz prošlosti Vršca, ali se kasnije proširio na prikupljanje artefakata iz celog područja donjeg Dunava.
Feliks Mileker, prvi kustos muzeja, imao je ključnu ulogu u razvoju muzeja. Njegovim trudom, kroz terenska iskopavanja i otkup predmeta od kolekcionara, značajno je obogaćena muzejska zbirka. Mileker, rodom učitelj, završio je tečaj za rukovodioce muzeja u Budimpešti 1899. godine, specijalizujući se za rad u arheološkim zbirkama.
Stalne postavke muzeja uključuju eksponate koji prikazuju građanski život Vršca u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka, izložbu hladnog oružja iz arheoloških, istorijskih i etnoloških zbirki, kao i predmete od praistorije do srednjeg veka. Posebna izložba posvećena je delu slikara Paje Jovanovića, rođenog u Vršcu, jednog od najvažnijih predstavnika srpskog realizma.
Pored osnovnih delatnosti, Gradski muzej u Vršcu redovno izdaje publikacije. Neke od najznačajnijih uključuju “20 vekova novca u jugoistočnom Banatu”, “Židovar – naselje bronzanog i gvozdenog doba”, i “Staroegipatska zbirka Gradskog muzeja u Vršcu”.
Apoteka na stepenicama
Apoteka na stepenicama jedno je od retkih objekata koje je opstalo više od dva veka bez promene izgleda ili namene. Iako se od 1971. tu više ne proizvode i ne prodaju lekovi, kao muzejski eksponati čuvaju se brojni raritetni predmeti, laboratorijski pribor, stara dokumentacija i originalni nameštaj, koji su ostali zaostavština svih sedmoro vlasnika apoteke.
U prvom delu se nalazi autentični prodajni prostor, tzv. oficina, sa masivnim mobilijarom iz 19. veka, starom metalnom kasom i apotekarskom vagom. Ovde se mogu videti originalna ambalaža lekovitih preparata, kozmetičkih proizvoda, čajeva, medicinskih vina i drugih predmeta karakterističnih za stare apoteke. Drugi deo prikazuje različite proizvode apoteke, većinom ručno pravljene od biljnih sirovina, te laboratoriju i apotekarsku radnu sobu, kao i polutavan korišćen za sušenje bilja i pripremu biljnih sirovina.
Apoteka „Kod spasitelja“ bila je poznata po kozmetičkoj liniji „Doktor Filipon“, koju je pravio Bela Kihler. Ova vršačka apoteka bila je prepoznatljiva i van granica Austrougarske Vojvodine zahvaljujući reklamama i mogućnosti porudžbine pouzećem.
Prvi apotekari su imali težak zadatak da uvere stanovništvo u prednosti savremenog lečenja, što je uključivalo strogu kontrolu rada prema prvom zakonu o zdravstvu Marije Terezije. Apotekari su bili obrazovani ljudi, školovani u Beču, Budimpešti i Pragu, i koristili su bečki sistem mernih jedinica.
Poseban deo izložbe posvećen je Aleksandru Jovanoviću, poslednjem vlasniku apoteke, koji je tu radio sa sinovima Dušanom i Svetislavom od 1929. do 1949. godine.
Dušan je kasnije postao prvi doktor farmaceutskih nauka pri VMA u Beogradu, dok je Svetislav bio načelnik laboratorije za proizvodnju hirurškog konca i više puta odlikovan. Radno vreme Apoteke na stepenicama je od utorka do petka od 10 do 16 časova, subotom i nedeljom od 10 do 17 časova
Rodna kuća Jovana Sterije Popovića
Rodna kuća Jovana Sterije Popovića je smeštena na Trgu Svetog Teodora Vršačkog 11 i sagrađena je 1868. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Kuća je sagrađena na mestu starije porodične kuće iz 18. veka u kojoj je rođen Jovan Sterija Popović (1806–1856). Ima prizemlje sa lokalom, sprat sa stambenim prostorijama i dvorišni deo, koji je kasnije sagrađen. Godine 1871, Sterijin brat Đorđe Popović je kuću namenio za potrebe mladih književnika i stipendiranje učenika i studenata, kao deo fonda koji i danas služi toj nameni.
Od 2011. godine, ova kuća je dom Sterijinog muzeja, sa izložbenom postavkom posvećenom jednom od najznačajnijih komediografa kod nas. Posetioci mogu videti autentičan nameštaj koje je Sterija koristio, kao i dokumenta i fotografije koje osvetljavaju njegov život i rad.
Vršac na mapi