Vršačka kula je srednjovekovna tvrđava koja se nalazi na vrhu Vršačkog brda u istoimenom gradu, pružajući impresivan pogled na Vršac i okolnu ravnicu. Posetioci mogu istražiti ostatke tvrđave, uživati u prelepim panoramskim pogledima i učestvovati u raznim kulturnim i sportskim događajima. U ovom članku ćemo istražiti istoriju, arhitekturu i turističke vrednosti koje nudi Vršačka kula.
Naziv Vršаčke kule
Sam naziv “Vršаčka kula” potiče od naziva grada Vršca, koji se prvi put spominje u pisanim izvorima iz 1427. godine. Postoji nekoliko teorija o poreklu imena Vršca.
Prema jednoj teoriji, naziv Vršac dolazi od staroslovenske reči “vršаc”, što znači “brdo” ili “uzvišenje”, što bi imalo smisla s obzirom na geografsku lokaciju grada. Druga teorija sugeriše da ime potiče od imena plemena koje je naseljavalo ovaj prostor.
Vršаčka kula kao simbol grada često se koristi u turističkoj i promotivnoj literaturi, kao i na raznim suvenirima. Kula je kroz vekove preživela razne promene i obnovе, ali i dalje stoji kao svedok bogate istorije i kulturnog nasleđa ovog dela Srbije.
Naziv kule je postao sinonim za istorijski značaj i turistički potencijal Vršca, privlačeći posetioce koji žele da istraže njegove tajne i uživaju u pogledu koji se pruža sa nje.
Istorija Vršаčke kule
Vršаčka kula datira iz srednjeg veka, tačnije iz 15. veka, kada je podignuta kao deo odbrambenog sistema Ugarske kraljevine. Izgrađena je na strateškom položaju, na Vršаčkom brdu, sa ciljem zaštite stanovništva i imovine od upada Osmanlijа. Prva zabeležena izgradnja kule vezuje se za period vladavine despotа Đurđa Brankovića.
Kula je pretrpela značajne promene tokom svoje istorije. U 16. veku, nakon što su Osmanlije osvojile ovaj deo Balkana, kula je prilagođena njihovim vojnim potrebama. Osim što je služila kao vojna baza, Osmanlije su koristile kulu i kao administrativni centar.
Nakon povlačenja Osmanlijа i dolaska Habsburške monarhije u 18. veku, Vršаčka kula je delimično obnovljena i ponovo korišćena u odbrambene svrhe. Tokom ovog perioda, kula je izgubila svoj vojni značaj, ali je ostala važan simbol lokalne vlasti i administracije.
U 19. i 20. veku, kula je postupno gubila svoj prvobitni značaj. Tokom Drugog svetskog rata, pretrpela je oštećenja, ali su nakon rata preduzeti koraci za njenu obnovu i očuvanje.
Stanje Vršаčke kule
Utvrđenje Vršаčke kule ima izduženi oblik koji prati zaravan na vrhu brda, sa dimenzijama od 18 metara širine i 46 metara dužine. Ulaz se nalazi na spratu, do kojeg se dolazi stepenicama koje se mogu lako ukloniti u slučaju opasnosti.
Pretpostavlja se da su najznačajniji graditeljski radovi preduzeti tokom 15. veka, kada je tvrđava bila u posedu srpskih despota, zbog arhitektonske sličnosti sa Smederevskim gradom i manastirom Manasija.
Konzervatorski i restauratorski radovi na kuli su izvedeni 1984. i 1993. godine. Od 1997. godine započeta su sistematska arheološka iskopavanja koja su otkrila ostatke jake kružne kule nasuprot danas očuvanoj.
Tokom NATO agresije na SRJ, kula i ostaci utvrde su pretrpeli oštećenja zbog raketnih napada na telekomunikacioni predajnik u njenoj blizini, 30. aprila i 12. maja 1999. godine.
Postoji i nekoliko bedema:
Južni bedem proteže se ivicom zaravni od donžon do polukružne kule, građen od cepanog i lomljenog kamena u krečnom malteru. Očuvan je do visine od 1 do 1,60 metara. U središnjem delu ima šestougaoni otvor za odvod atmosferskih voda. Istočni deo bedema bio je visok oko 11 metara, dok je zapadni deo bio uži i visok oko 8 metara.
Severni bedem proteže se od donžon do polukružne kule. Građen je od lomljenog kamena u krečnom malteru, sa prosečnom visinom od 1,60 metara. Veruje se da je bedem celom svojom dužinom bio visok oko 8 metara. Glavni ulaz u zamak nalazio se u ovom delu bedema, sa očuvanim tragovima ulaza širine oko 3 metra i masivnim dvokrilnim vratima od drveta.
Istočni bedem sastoji se od dva dela povezana zidovima donžon kule. Južni deo bio je visok oko 11 metara, a severni oko 8 metara. Unutrašnjost bedema podeljena je na istočno i zapadno dvorište zidom dužine 18,20 metara.
Donžon kula
Donžon kula, poznata i kao branič, dominira centralnim delom istočnog bedema Vršačke kule. Sa svojih skoro 20 metara visine, kula pruža izuzetan pregled okoline, što je omogućavalo stanovnicima zamka efikasnu odbranu.
Pravougaonog je oblika, sa masivnim zidovima debljine oko 2,50 metara, građenim od pritesanog ili cepanog gnajsa, autohtonog kamena, i krečnog maltera. Zidovi su pažljivo obrađeni kako bi se zaštitili od vremenskih uslova.
Donžon kula je strateški dizajnirana sa različito raspoređenim otvorima koji su služili za odbrambene svrhe. Istočni zid nema otvore, dok zapadni zid obiluje otvorima, a severni sadrži dve puškarnice, dok je južni opremljen mašikulom. Unutrašnjost kule je organizovana u tri sprata povezana drvenim stepenicama koje prolaze kroz otvore u podovima.
Na prvom spratu, uz zidove su smeštene puškarnice, dok se na istočnom delu nalazi velika pravougaona niša. Ulaz u kulu se nalazi na zapadnom zidu, zasveden svodom od cigli, sa podom od pločastog kamena.
Drugi sprat obuhvata prostranu zasvedenu nišu sa prozorom u zapadnom zidu, gde su postavljene klupe od pločastog kamena duž bočnih zidova.
Jugoistočni deo sprata sadrži očuvanu peć od opeke sa dva ložišta, okruženu nišama za svetiljke i potrepštine. Južni zid drugog sprata ima mašikulu, koja je služila za branjenje podnožja bedema.
Na vrhu kule se nalazi šetna staza širine 2 metra, natkrivena piramidalnim krovom koji je štitio braniče. Branioci su koristili otvore između zubaca za odbranu, dok je severoistočni ugao kule bio dodatno zaštićen zidanim objektom, koji je služio kao smeštaj za vojnu posadu.
Peći i ognjišta
U dvorištu Vršačke kule otkriveno je nekoliko značajnih ostataka peći i ognjišta, koji pružaju uvid u svakodnevni život i funkcionalnost zamka kroz različite istorijske periode.
U zapadnom delu dvorišta, arheološka istraživanja su otkrila ostatke peći koji datiraju pre razaranja zamka 1456. godine. Osnova peći, prečnika oko 2 metra, izgrađena je od zapečene zemlje na podlozi od sitno lomljenog kamena, postavljene neposredno iznad stene.
Peć je bila zasvedena kalotom i služila je za pripremu hrane, što potvrđuju pronađeni ostaci kostiju životinja i keramičkih posuda.Nakon obnove zamka u 15. veku, u jugoistočnom i severoistočnom delu dvorišta pronađene su dve peći i jedno otvoreno ognjište.
Peći su izgrađene uz pregradni zid, jedna na severu, a druga na jugu dvorišta. Obe peći su imale kružnu osnovu i bile su zasvedene kalotom.
Podnice peći su bile izrađene od zapečene zemlje na podlozi od sitno lomljenog kamena i glinovite žute zemlje. Površina ispred peći bila je popločana fragmentima kamenih žrvnjeva, dok su ložišta bila smeštena na suprotnim stranama dvorišta.
U neposrednoj blizini polukružne kule, pronađeno je otvoreno ognjište izduženog oblika, koje je služilo za spremanje hrane. Ovo ognjište je bilo devastirano obrušenim kamenom gromadom, a oko njega su pronađeni ostaci pepela, gareži, lomljenih kostiju i keramičkih posuda.
Rekonstrukcija Vršačke kule
Vršačka kula, ili Donžon kula, doživela je značajnu rekonstrukciju koja je započela 2010. godine kao deo šireg projekta transformacije u turističko-sportski centar sa muzejom i drugim sadržajima.
Prva faza radova obuhvatila je potpunu rekonstrukciju Donžon kule i dodatne zgrade pored nje, poznate kao Kapija kule. Ovi radovi uključivali su regulisanje zidarskih radova, izgradnju unutrašnjih nivoa Donžon kule, kao i postavljanje krova. Cilj je bio povratak kule u njeno prvobitno stanje sa modernim dodacima koji bi omogućili njen funkcionalni i turistički značaj.
Druga faza planirana je da bude završena 2011. godine, ali do tog trenutka nije kompletno realizovana. Planirano je bilo izgraditi zidove i malu kulom, kao i uređenje kompleksa u turističko-sportski centar.
U sklopu ove faze, planirano je postavljanje staklenog krova nad dvorištem zamka, izgradnja restorana unutar zidina, muzejskih prostorija, osmatračnice sa vidikovcem u Donžon kuli, kao i prostorija za kulturno-umetnička dešavanja.
Delimično je realizovana umetnička galerija sa stalnom postavom, dok su ostali planirani elementi, poput krova, ostvareni tokom 2021. godine kada je pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture završio radove na rekonstrukciji krova na kuli.
Ukoliko planirate posetu Vršcu, predlažemo vam da pogledate i naš članak na temu šta videti u Vršcu.
-
-
-
-
-