Maglič je jedna od najbolje očuvanih srednjovekovnih tvrđava u Srbiji, smeštena na oko trideset kilometara od Kraljeva. Nalazi se na magistralnom putu koji vodi ka Novom Pazaru, Crnoj Gori i Kosovu i Metohiji. Tvrđava je postavljena na visokoj steni koja dominira Ibarskom dolinom, do koje vodi lepo uređena staza sa klupama za odmor.
Tvrđava Maglič dobila je ime po magli koja je često obavija, dajući joj misteriozni izgled. Isto tako misteriozno je i poreklo tvrđave, koje ni do današnjih dana nije potpuno osvetljeno. Pretpostavlja se da je izgrađena nakon mongolske provale 1240. godine. Prvi pisani podaci o ovom srednjovekovnom gradu potiču iz 1337. godine, iz vremena arhiepiskopa Danila II, koji je na Magliču, pored tada postojećih objekata, podigao palate i ćelije.
Tvrđava se sastoji od sedam kula, visokih oko desetak metara, i glavne Donžon kule koja je visoka oko dvadeset metara. Opasana je debelim zidinama, a zbog neravnog terena nepravilnog je oblika. Dugačka je oko 100, a široka oko 40 metara. Unutrašnjost grada sastoji se od dva dvorišta – manjeg i većeg – u kojem se nalaze ostaci crkve Svetog Đorđa, palate, pekare i dve cisterne za vodu.
Maglič se često naziva srpskim Kamelotom, a njegova očuvanost i misteriozni ambijent privukli su i filmske ekipe. U tvrđavi je snimljen nastavak filma “Ironclad”, a sama filmska ekipa bila je oduševljena očuvanošću zidina
Istorija tvrđave Maglič
Istorijski podaci o tvrđavi Maglič su oskudni. Na osnovu arheoloških istraživanja, utvrđeno je da je na ovom mestu postojala starija utvrda s kraja 11. ili prve četvrtine 12. veka, kada je ovo područje bilo pod vlašću Vizantijskog carstva. Najverovatnije se radilo o malom kastelu na prirodno branjenom položaju, kakvi su građeni u vreme dinastije Komnina. Ova građevina je stradala u požaru i jedno vreme bila napuštena.
Postoji više teorija o vremenu i razlozima izgradnje Magliča kakvog danas poznajemo. Jedna teorija kaže da je tvrđavu sagradio kralj Uroš I (1241/1242-1276) posle mongolskih napada, kako bi sprečio nove najezde kroz Ibar i zaštitio prilaz manastirima Sopoćanima i Studenici.
Druga teorija smešta izgradnju na početak 13. veka, u vreme Stefana Prvovenčanog (1196–1227), sa ciljem zaštite manastira Žiče i Studenice. Verovatnije je, međutim, da se gradnja odvijala krajem 13. veka ili početkom 14. veka, paralelno sa obnovom manastira Žiče, koji je pretrpeo velika razaranja 1292. godine. Novo utvrđenje bilo je prostornije, a ostaci starijih fortifikacija uklonjeni.
Razvoj srpske srednjovekovne države doprineo je da Maglič izgubi na strateškom značaju i postane utvrđenje u srcu države, daleko od granica. U 14. veku služio je kao utočište žičkog arhiepiskopa Danila II (1324-1337), koji ga je dogradio i u njemu sagradio palate. On je iz Magliča upravljao crkvenim i državnim poslovima, a unutar grada je organizovano pisanje crkvenih knjiga.
Nema podataka o padu Magliča u turske ruke, ali se veruje da je pripojen Osmanskom carstvu oko 1459. godine. Nakon turskih osvajanja, Maglič postaje sedište nahije. Tokom borbi 1683. godine, ustanici su privremeno zauzeli tvrđavu, ali nakon propasti ustanka, Maglič je napušten. Kasnije, tvrđava se pominje na austrijskim kartama iz 1718. godine, a svoju poslednju značajnu ulogu imala je 1815. godine, tokom Drugog srpskog ustanka, kada su je koristili srpski ustanici.
Maglič je podignut na uskoj zaravni stenovite kose, okružen Ibrom sa tri strane. Njegovo zaleđe, posebno ka istočnom i južnom masivu Stolova, pusto je i teško pristupačno.
Izgled tvrđave
Tvrđava Maglič se sastoji od osam kula povezanih bedemima, obuhvatajući površinu od 2190 kvadratnih metara. Unutrašnjost tvrđave pristupačna je kroz dve kapije. Njena osnova je izdužena i prostire se u pravcu jugozapad-severoistok.
Brdo na kojem se nalazi Maglič okružuje reka Ibar sa tri strane, dok se na četvrtoj strani, tj. krajnjem severoistočnom kraju, nalazi šanac usečen u stenu. Iznad šanca uzdiže se prva kula, poznata kao Donžon kula, zajedno sa tzv. malim gradom. Kamen izvađen iz šanca korišćen je za izgradnju tvrđave.
Na suprotnom, jugozapadnom kraju, smeštene su tri kule (šesta, sedma i osma), koje su kontrolisale prilaz niz reku Ibar. Korito reke nekoliko kilometara pre Magliča gotovo je pravolinijsko, tako da se te tri kule uočavaju sa velike udaljenosti.
Ulaz u tvrđavu je kroz kapiju smeštenu na severnom bedemu između prve i druge kule. Drugi ulaz, odnosno izlaz, nalazi se nasuprot prvom u trećoj kuli. Unutar utvrđenja izgrađeno je nekoliko građevina duž celog zapadnog bedema, kao i dve cisterne izdubljene u steni, jedna u malom gradu i druga u većem delu tvrđave.
Maglič je zbog svoje strateške pozicije i očuvanosti bedema i kula jedno od najimpresivnijih utvrđenja u Srbiji. Kule visoke desetak metara pružaju odličnu zaštitu, dok je glavna Donžon kula, visoka oko dvadeset metara, dominira celim kompleksom i okolinom, omogućavajući pregled nad celom Ibarskom dolinom. Nakon urušavanja mosta turistima je otežan pristup tvrđavi – međutim najavljeno je da će do kraja godine (2024) nakon rekonstrukcije tvrđava Maglič opet biti pristupačna turistima.
Sanacija i rekonstrukcija
Izgled tvrđave Maglič u srednjem veku – hipotetička verzija
Sanacija i rekonstrukcija tvrđave Maglič su deo ambicioznog projekta koji ima za cilj da unapredi turističku ponudu ovog istorijskog lokaliteta. Gradska uprava Kraljeva je raspisala tender vredan 395,8 miliona dinara za izradu projektno-tehničke dokumentacije i izvođenje radova na izgradnji prateće infrastrukture u okviru turističkog kompleksa u podnožju tvrđave Maglič.
Nedavno je Kraljevu, u cilju podizanja turizma kraljevačkog kraja na viši nivo, odobreno oko 450 miliona dinara za izgradnju saobraćajnog prilaza srednjovekovnoj tvrđavi Maglič u Ibarskoj klisuri, parkinga i srednjovekovnog sela sa pratećim sadržajem u podnožju. Ova sredstva su deo sufinansiranja razvojnih projekata Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture.
Predsednik Srbije, Aleksandar Vučić, najavio je da će kopija srpskog sela iz doba Nemanjića, koja će biti izgrađena podno zidina Magliča, predstavljati atraktivan turistički i kulturni sadržaj. Ovaj kompleks će postati nezaobilazna destinacija u takozvanoj Dolini jorgovana. Planirano je da se u okviru sela nalaze različiti sadržaji koji će dočarati život u srednjem veku, uključujući radionice, zanatske radnje, kao i prostore za kulturne manifestacije.
Radovi će obuhvatiti i sanaciju postojećih struktura tvrđave kako bi se očuvala i unapredila njena stabilnost i pristupačnost za posetioce. Pored toga, predviđeno je postavljanje informativnih tabli, staza za šetnju, klupa za odmor, kao i osvetljenja koje će omogućiti noćne obilaske tvrđave.
Cilj ovih radova je ne samo očuvanje kulturno-istorijskog nasleđa, već i stvaranje novih mogućnosti za razvoj turizma i ekonomije ovog kraja. Realizacija projekta doprineće boljoj promociji Magliča i cele kraljevačke regije kao značajne turističke destinacije u Srbiji.
Ukoliko ste zainteresovani i za ostale tvrđave u Srbiji, možete pogledati i tekst o Pirotskom gradu.