Manastir Lesnovo je posvećen Svetom arhangelu Mihailu i pustinjaku Gavrilu Lesnovskom i jedno je od najznačajnijih verskih i kulturno-istorijskih mesta u Severnoj Makedoniji. Smešten je u blizini sela Lesnovo, između Kratova i Zletova. Podignut je 1341. godine od strane velikog vojvode Jovana Olivera, a sam manastir je sagrađen na temeljima starije bazilike iz doba pustinjaka Gavrila Lesnovskog, čija isposnička pećina i danas stoji u neposrednoj blizini.
Manastirska crkva, osmišljena u obliku upisanog krsta, oduševljava svojom arhitekturom i očuvanim freskama koje svedoče o umetničkim dostignućima tog doba. Freske oslikavaju i, pored verskih motiva, portrete ktitora, članova njegove porodice (Jovana Olivera i njegove supruge) i kraljevskog para cara Dušana i Jelene. U nastavku saznaćete više o ovom manastiru.
Istorija manastira Lesnovo
Jovan Oliver
Region oko manastira je tokom srednjeg veka bio poznat kao bogato i gusto naseljeno područje. Prostor oko Ovčijeg polja bio je u vlasništvu Marije, udovice srpskog kralja Stefana Dečanskog, sve do 1337. godine, kada je posed prešao u ruke velikog vojvode Jovana Olivera. Manastir je osnovan 1341. godine i posvećen je Svetim arhangelima. Kompleks manastira čine tri zdanja, građena u različitim periodima, a tokom vremena je više puta dograđivan.
Ktitor manastira bio je Jovan Oliver, jedan od najmoćnijih velikaša u vreme kralja Stefana Dušana. Car Dušan je 1347. godine u Skoplju izdao povelju kojom se osniva episkopska stolica u Lesnovu. Freske u manastirskoj crkvi čuvaju prikaze likova prvih zletovskih episkopa, koji su stolovali u Lesnovu. U 14. veku manastir je bio značajan centar književnosti, u kojem su nastajali brojni rukopisi i značajna dela.
Pri manastiru je delovala srpska manastirska škola, koja je imala prosvetnu ulogu od 18. veka pa sve do 1886. godine. Među poznatim ličnostima koje su bile povezane sa školom ističe se Evstahije, samokovski mitropolit i mučenik iz 18. veka, kojeg su Turci pogubili zbog odbijanja da se odrekne pravoslavne vere. Još jedna značajna figura bio je protopop Jovan iz Kratova, poznat kao krasnopisac, čije delo iz 1580. godine – jevanđelje sa srebrnim ukrasima – svedoči o visokom nivou pismenosti tog vremena.
Godine 1982. manastir, koji danas pripada nekanonskoj Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, bio je dom arhimandrita Gavrila Parnadžijeva i jednog monaha, njegovog oca iz svetovnog života. Manastir Lesnovo ostaje simbol kulturne, prosvetne i duhovne istorije ovog regiona.
Izgled kompleksa
Manastir Lesnovo – Autor: Skomisavic – Own work, CC BY-SA 4.0
Crkva manastira Lesnovo izgrađena je na osnovi upisanog krsta, nad kojim se uzdiže kube. Specifičnost kubeta je u tome što su njegovi uglovi orijentisani na isti način kao i cela građevina, umesto da prozori preuzmu tu ulogu, kako je uobičajeno. Oltarska apsida je neobično plitka, formirajući segment umesto polukruga, a njena koloneta se savršeno poklapa s kolonetam dvodelnog oltarskog prozora.
Nekoliko godina nakon izgradnje crkve dodat je narteks, čije kube je urađeno u istom stilu kao i originalno. Ulaz u crkvu se ističe dvodelnim otvorom, karakterističnim za tzv. vardarski stil, kojem pripada ova građevina. Ovaj tip vrata se može videti na crkvama u Solunu i Hilandaru, dok je kasnije postao čest motiv u moravskom stilu.
Crkva je poznata po svom izuzetnom živopisu, uključujući freske Dušana Silnog, prikazanog sa žezlom u obliku dvostrukog krsta, što je retka i upečatljiva scena u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti. Dva sanduka u narteksu čuvaju posmrtne ostatke monaha koji su bili poznati kao iscelitelji.
Manastir je smešten u nekadašnjem vulkanskom krateru prečnika oko 15 kilometara, što doprinosi specifičnosti njegove okoline. Posetioci ističu njegovu čistoću, urednost i dobro održavanje. Crkva, zajedno sa manastirskim kompleksom, nudi jedinstven spoj istorije, arhitekture i duhovnosti, čineći je izuzetnim mestom za posetu. U blizini manastira nalazi se i suvenirnica, kao i restoran s odličnom ponudom hrane, gde posetioci mogu uživati u lokalnim specijalitetima.
