Kruševac je grad u Srbiji koji predstavlja administrativni centar Rasinskog upravnog okruga. Sa svojih 68.119 stanovnika, prema popisu iz 2022. godine, nalazi se u dolini Zapadnog Pomoravlja, na obali reke Rasine. Ovaj grad obuhvata 101 naselje i zahvata površinu od 854 km2. Uz svoju bogatu istoriju, Kruševac je ekonomski, kulturni, zdravstveni, obrazovni, informativni i sportski centar Rasinskog okruga. Kao srednjovekovna prestonica kneza Lazara, ovaj grad nosi u sebi duboke korene i značajne kulturne nasleđe.
Istorija
Kruševac, kao svoju prestonicu, podiže knez Lazar 1371. godine. Prvi put se pominje 1387. godine, u povelji kojom knez Lazar u svojoj utvrđenoj prestonici potvrđuje ranije trgovacke privilegije Dubrovčanima. Grad postaje privredno i kulturno središte Srbije, mesto iz kojeg se rukovodilo i koje je davalo inicijativu za organizaciju države.
Predanje kaže da je Kruševac dobio ime po kamenu krušcu, oblom rečnom kamenu kojim je većim delom grad i sazidan.
Posle Kosovskog boja, Kruševac postaje prestonica vazalne Srbije kojom upravlja Milica, a kasnije njen i Lazarev sin, despot Stefan, koji kasnije prestonicu seli u Beograd.
Turci napadaju Kruševac više puta, a osvajaju ga tek 1427, posle smrti despotа Stefana. Od 1444. godine, Kruševac je u rukama Đurđa Brankovića, a Turci ga konačno porobljavaju 1454. godine. U to vreme, grad nosi tursko ime: Alađa Hisar (Šareni grad).
U vreme austrijsko-turskog rata 1689, grad je bio oslobođen od Turaka. To se desilo još dva puta u XVIII veku: 1737-1739. godine i za vreme Kočine krajine, 1789. godine.
Grad je vraćen Turcima 1791, Svishkovskim mirom. Kruševac je konačno oslobođen od Turaka 1833. godine. Nakon oslobođenja, grad počinje naglo da se razvija i napreduje, postajući jedan od većih regionalnih centara tadašnje Srbije.
Tokom Drugog svetskog rata, pripadnici nemačkih okupacionih snaga su na brdu Bagdala streljali 1642 rodoljuba iz Kruševca i okoline. Posle rata, ceo taj prostor je pretvoren u spomen-park pod imenom “Slobodište”.
Turizam
Kruševac slavi svoj dan grada na Vidovdan, 28. juna, istovremeno obeležavajući dan Kosovskog boja i sećajući se svih slavnih kosovskih junaka. Na ovaj dan, u crkvi Lazarici, održava se pomen kosovskim junacima i svim ostalim srpskim ratnicima.
Kroz minule vekove, Kruševac je oblikovala istorija i vladari koji su ostavili brojne kulturno-istorijske spomenike, čineći ga prepoznatljivim na turističkoj mapi. Među znamenitostima grada izdvajaju se: Manastir Drenča, Manastir Ljubostinja, Manastir Veluće, Manastir Naupara, Manastir Đunis, Manastir Makrešane, Narodni muzej, Umetnička galerija, Todorova kula, Manastir Rudenica, Crkva Lazarica, Manastir Stevanac, Galerija Milića od Mačve, Spomenik kosovskim junacima i Grčki šor.
Pored bogate kulturne baštine, prirodne lepote ovog kraja ističu se planinom Jastrebac. Ova planina važi za najšumovitiju u Evropi i privlači planinare svojim uređenim stazama i vidikovcima kao što su Bele Stene, Maznica i Stracimir, kao i starom crkvom Sv. Petke i utvrđenjem Gradac.
Rezervat prirode Prokop čuva izvornu šumu sa retkim vrstama flore i faune. Na padinama planine Jastrebac nalazi se Ribarska banja, poznata po lečenju reumatizma i drugih oboljenja, kao i Specijalna bolnica koja se bavi rehabilitacijom.
U Kruševcu se održavaju razne manifestacije kao što su: Biberče, Zlatna kaciga, Kulturno leto, Belovodska rozeta, Pozorišni dani, Oktobarska izložba, Festival balona “Kruševac kroz oblake”, Sajam seoskog turizma, Poljoprivredni sajam, Novogodišnja čarolija, Polufinale izbora za miss Rasinskog okruga, Viteški megdan u Lazarevom gradu, Letnja scena Šarengrada, Carski festival – Lazarevi putevi vina, Nacionalni šampionat u Motokrosu, Lomljenje božićne česnice, vaskrs u Šarengradu – što dodatno obogaćuje kulturni život grada.
Grad je lako dostupan autoputem E-75 i magistralnim putem M-5, dok ga železnička pruga povezuje sa ostalim gradovima u zemlji.
Crkva Lazarica
Crkva Lazarica u Kruševcu, izgrađena u 14. veku, predstavlja jedno od najvećih istorijsko-kulturnih bogatstva grada. Knez Lazar je podigao ovu crkvu kao deo svoje prestonice, posvećujući je arhiđakonu Stefanu, zaštitniku dinastije Nemanjića. Početkom 20. veka, Crkva Lazarica je bila prvi objekat u Srbiji koji je prošao stručnu restauraciju, s obnovom koju je vodio arhitekta Pere J. Popović.
Arhitektonski, crkva kombinuje elemente vizantijskog i moravskog stila, sa osnovom trikonhosa, karakterističnim zvonikom i izuzetnim detaljima poput kamene plastike i rozeta. Unutar crkve, tragovi umetničkih dela iz 18. veka ukazuju na bogatu kulturnu baštinu, dok je ikonostas iz 19. veka izuzetno očuvan i predstavlja dragoceni deo crkvenog nasleđa.
Spomenik knezu Lazaru
Otkriven povodom proslave “Šest vekova Kruševca”, ovaj spomenik predstavlja vredan doprinos kulturnom pejzažu grada. Vajar i autor spomenika Nebojša Mitrić bio je inspirisan srpskom srednjovekovnom tradicijom prikazivanja vladara na novcu. Figura Lazara prikazana je u uobičajenom položaju, sedeći sa mačem preko krila, što je karakteristično za srpske vladare tog doba.
Sama figura kneza Lazara detaljno je izrađena prema ktitorskoj fresci u manastiru Ravanica, dok su graditeljske osobine kneza Lazara prikazane konturama srednjovekovnog grada na njegovom ramenu. Ovi detalji, kao i ornamentika na haljini, preuzeti su sa originalnih artefakata, čime se očuva autentičnost i istorijska preciznost spomenika.
Spomenik knezu Lazaru, smešten u istočnom delu arheološkog parka “Lazarev grad”, predstavlja trajan podsetnik na veličanstvenu prošlost grada i njegovog osnivača.
Spomenik kneginji Milici
Na Trgu despota Stefana, koji vodi od Gradske kuće ka Kruševačkom gradu, svečano je otkriven spomenik kneginji Milici na Vidovdan 2018. Spomenik u bronzi delo je akademskog vajara Zorana Ivanovića, poznatog po kreiranju više javnih spomenika u Srbiji.
Kneginja Milica, poreklom iz vladarske porodice Nemanjića, rođena je 1335. godine i bila je supruga srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića. Sa Lazarom, imala je osmoro dece, a njeno ime vezuje se za izuzetnu mudrost, posvećenost državničkim poslovima i zadužbinarstvo. Umrla je 1405. godine, a njene mošti čuvaju se u manastiru Ljubostinja.
Gradska kuća grada Kruševca
Gradska kuća je simbol intenzivne graditeljske aktivnosti Kruševca uoči Prvog svetskog rata, projektovana prema planu Nikole Nestorovića i izgrađena od 1898. do 1904. godine. U duhu neoklasicizma, zgrada odiše autentičnošću kako u spoljašnjem izgledu, tako i u unutrašnjosti.
Njena atraktivna prednja fasada ističe se tri izvučena dela, naglašena jonskim stubovima i dekorativnim elementima. Tri kupole sa metalnim pokrivačem dominiraju nad fasadom, svaka sa svojom karakterističnom arhitektonskom osobinom.
Unutrašnjost je raskošno dizajnirana, posebno holovi na prizemlju i spratu. Donji hol ukrašen je poluloptastim ukrasima plafona, dok stepenište vodi ka impresivnom spratnom holu, oivičenom masivnom mermernom ogradom i stubovima. Ovaj prostor često se koristi za kamerni kulturni program, zahvaljujući izuzetnoj akustici.
Kroz istoriju, Gradska kuća bila je sedište različitih institucija, od Okružnog načelstva do Skupštine Grada Kruševca danas.
Park prijateljstva
Park prijateljstva je svečano otvoren 14. oktobra 2019. godine, uoči Dana oslobođenja Kruševca, uz prisustvo delegacija pobratimljenih gradova i građana ovog grada. Smestivši se kod gradskih bazena, park je postao simbol međugradske solidarnosti i prijateljstva.
Opremljen je javnim intervarom, odnosno stvarima kao što su: klupe i korpe, osvetljenje, behaton ploče,pešačke staze, sadnice i zelenilo, park pruža prijatan ambijent za odmor i rekreaciju. Posebno se ističe natpis “Ja volim Kruševac”, koji se proteže duž cele površine parka, gde se možete slikati.
Narodni muzej Kruševac
Narodni muzej Kruševac posvećen je sakupljanju, čuvanju, zaštiti i izlaganju pokretnih kulturnih dobara i ostataka materijalne kulture zavičaja. U proteklim decenijama, muzej je postao ključna ustanova kulture, izgrađujući uglednu poziciju unutar muzejske mreže Srbije. Nalazi se unutar arheološkog parka, čineći nezaobilaznu destinaciju u kulturnoj i turističkoj ponudi grada.
Muzej je prvo bio smešten u Kući Simića, ali je s vremenom prerastao kapacitete ovog objekta. Godine 1969. dobio je novi prostor u neoklasicističkoj zgradi nekadašnje gimnazije, sagrađenoj 1863. godine, koja danas čuva stalnu muzejsku postavku o istorijskom i kulturnom razvoju Kruševca i okoline.
Muzejski fond obuhvata oko 23.000 eksponata prirodnjačkog, arheološkog, etnološkog, istorijskog, kulturno-istorijskog i likovnog karaktera, čija se istorija proteže kroz preko šest milenijuma – od praistorije do sredine 20. veka. Pored izložbenih aktivnosti, muzej se bavi i istraživanjem, izdavaštvom, kulturno-prosvetnim i pedagoškim radom, te promovisanjem autentičnih vrednosti zavičaja.
Muzej aktivno sarađuje s lokalnim vaspitno-obrazovnim institucijama, omogućavajući organizaciju predavanja, vođenja kroz postavku, korišćenje muzejske biblioteke i druge oblike nastavne podrške. Osim centralnog objekta u srednjovekovnom Lazarevom gradu, u sastav Narodnog muzeja Kruševac ulaze i Kuća Simića, Umetnička galerija i Memorijalni kompleks Slobodište. Za obilazak svih muzejskih prostora u gradu, posetiocima su na raspolaganju usluge stručnih vodiča na srpskom i engleskom jeziku.
Narodni muzej Kruševac je otvoren za posetioce svakog dana, uključujući vikende i praznike, od 8 do 20 sati.
Manastir Naupara
Manastir Naupara, smešten u istoimenom selu, predstavlja dragocen deo kulturnog i duhovnog nasleđa Kruševca. Iako udaljen petnaestak kilometara od grada, put do manastira vodi kroz pitoreskna sela, nudeći prijatan putnički doživljaj. Danas je ovaj manastir ženski, pripadajući Eparhiji kruševačkoj Srpske pravoslavne crkve.
Centralno mesto u dvorištu manastira zauzima crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice. Izgrađena u XIV veku, crkva je svedok burne istorije ovog kraja. Legenda pripoveda da ju je izgradio Stefan Lazarević, mladi sin kneza Lazara, dok je gradnja Lazarice bila u toku. Ime “Naupara” potiče, prema jednom predanju, od reči koje je knez Lazar izgovorio kada je video gotovu crkvu. Postoje i druga tumačenja o poreklu imena, ali su legende, s vremenom, postale sastavni deo lokalne istorije.
Manastir je kroz vekove pretrpeo mnoge promene i restauracije. Bio je svedok istorijskih događaja, uključujući Prvi i Drugi srpski ustanak. Današnji izgled manastira datira iz XIX veka, kada je obnovljen po nalogu kneza Miloša Obrenovića.
Arhitektonski, Naupara podseća na slične crkve tog doba, poput Lazarice u Kruševcu. Unutrašnjost crkve, oslikana u XIV veku, svedoči o bogatoj duhovnoj tradiciji i umetničkom stvaralaštvu tog perioda.
Kuća Simića
Kuća Simića, smeštena na Trgu kosovskih junaka, predstavlja jedno od najstarijih zdanja u Kruševcu, te ima izuzetan istorijski i kulturni značaj. Iako tačno vreme njenog nastanka nije precizno dokumentovano, pretpostavlja se da je sagrađena krajem 18. ili početkom 19. veka, pre oslobođenja grada od Turaka 1833. godine.
Legenda kaže da je prvobitno pripadala turskim begovima, braći V(F)renčević, koji su bili umešani u diplomatski skandal. Ta priča je poslužila kao povod za pripajanje Kruševca Kneževini Srbiji. Nakon što su kuću preuzeli od V(F)renčevića, knez Miloš je ustupio kuću svom kumu Stojanu Simiću, što je simbolizovalo proces iseljavanja Osmanlija iz srpskih gradova.
Kuća Simića je bila svedok mnogih značajnih događaja u istoriji Kruševca. U njoj je, na primer, 1835. godine dogovorena Knez Miletina buna, koja je imala veliki uticaj na političke promene u Srbiji tog vremena. Arhitektonski, kuća je izmenjivala svoj izgled kroz vreme, a danas je pretvorena u muzej koji svedoči o životu građanske klase na prelazu iz XIX u XX vek.
Spoljašnjost kuće, sa svojim podužnim tremom i profilisanim stubovima, odražava orijentalni uticaj karakterističan za građevine tog perioda. Prizemlje je građeno lomljenim kamenom, dok je spratni deo izveden u bondruku i čatmi. Unutrašnjost je organizovana tako da je prizemlje imalo ekonomsku namenu, dok je sprat služio za stanovanje, sa centralnim holom povezanim sa tremom.
Pionirski park
Pionirski park u Kruševcu ima dugu istoriju koja seže do polovine 19. veka, kada je prostor na kojem se danas nalazi bio neobrađena i zapuštena terasa. Međutim, 1931. godine, započeo je proces oblikovanja parka kroz sadnju mnogobrojnih stabala, formiranje rundela i uređenje cvetnih leja. Od tada pa nadalje, park je postao centar različitih aktivnosti, kao što su školske priredbe, sportske manifestacije i kulturni programi.
Nakon Drugog svetskog rata, park je dobio dodatne sadržaje, poput kružne pruge za “Pionirski voz”, izgradnje Doma pionira i organizacije biciklističkih trka. Takođe, postavljene su različite sprave za igru i zabavu dece i mladih. Danas, Pionirski park predstavlja uređen prostor u skladu sa savremenim standardima, sa naglaskom na komunalnoj održavanosti, osvetljenju i zelenim površinama. U ekološkom smislu, park zadržava svoju važnu ulogu kao “pluća grada”, pružajući prostor za rekreaciju i odmor građanima.
Posebno značajan trenutak za Pionirski park bio je 14. oktobar 2017. godine, kada je, povodom Dana oslobođenja grada Kruševca, dobio novo lice. Park je obogaćen sadržajima poput dečjih igrališta, sportskih rekvizita, staza za šetnju, kao i okruglog podijuma koji služi za organizaciju različitih manifestacija.
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću
Spomenik despotu Stefanu Lazareviću otkriven je na trgu “Kosturnica” na Vidovdan 2020. godine. Despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara, bio je izuzetno važna figura u srpskoj istoriji, poznat po svojim vojničkim veštinama, diplomatiji i doprinosu umetnosti.
Spomenik prikazuje despota Stefan Lazarevića na konju, sa krstom u ruci, simbolično uperenim ka Kosovu, što naglašava njegovu ulogu u odbrani zemlje i srpske vere. Visina spomenika, zajedno sa postoljem, iznosi devet metara.
Na postamentu spomenika nalaze se stihovi iz despotove pesme “Slovoljubve” na severnoj strani, dok je na južnoj strani prikazan grb Srbije. Autor ovog spomenika je dr Boris Stajkovac, čiji je rad doprineo da se despot Stefan Lazarević trajno ovekoveči u srcima i sećanjima srpskog naroda.
Spomenik mira
Spomenik mira koji je postavljen na Gazimestanskom trgu u Kruševcu 1997. godine simbolizuje ideju mira i predstavlja krunu mirotvoračkih aktivnosti koje su sprovedene u tom gradu. Ove akcije su pokrenute zahvaljujući inicijativi profesora Pavla Bubanje i klubova mira koji su proistekli iz te inicijative. Zahvaljujući ovim aktivnostima, Kruševac je postao deo grupe od preko 80 svetskih gradova koji se nazivaju “Vesnici mira”.
Osim simboličnog spomenika, Kruševac je dobio i značajna priznanja za svoj rad na promociji mira. To uključuje Medalju mira koju je dobio 1986. godine, kao i Medalju vesnika mira koju je dobio 1990. godine.
Sportsko-rekreativni centar “Samar”
Sportsko rekreativni centar “Samar” u Ribarskoj Banji pruža izvanredan provod tokom vrelih letnjih meseci. Okružen stogodišnjim jasenovim šumama, ovaj mini vodeni park nudi osveženje i nezaboravnu adrenalinsku zabavu.
U okviru centra “Samar” nalazi se mini akva park sa tri bazena – jedan namenjen deci i dva za odrasle, opremljena toboganima, šankom u vodi i drugim pratećim sadržajima. Za ljubitelje sporta, tu su teren za tenis, iznajmljivanje bicikala, odbojka na pesku, teren za male sportove, kao i kafić poslastičarnica gde možete da se osvežite.
Posebno atraktivan vid noćnog provoda u Ribarskoj Banji tokom letnjih meseci su noćna kupanja na otvorenim bazenima, u prelepim termalnim vodama. Ovo je prilika da uživate u relaksaciji i zabavi pod zvezdanim nebom, što čini posetu “Samaru” još uzbudljivijom i nezaboravnom.
Dečji park “Šarengrad”
Zabavni park “Šarengrad” u Kruševcu predstavlja atraktivnu destinaciju za celu porodicu, posebno za najmlađe posetioce. Sa svojih 1,5 hektara prostora, park nudi raznovrsne zabavne sadržaje i aktivnosti koje će učiniti boravak u Kruševcu još zanimljivijim i privlačnijim.
Jedna od posebnih atrakcija ovog parka su replike dinosaurusa, njih dvadeset, koje su postavljene unutar zidina Šarengrada. Svaka replika prati natpis na dva jezika sa informacijama o dinosaurusu, uključujući ime, period, mesto i dimenzije fosila. Ovo stvara pravu istraživačku avanturu za posetioce, posebno decu, koja mogu da se upuste u praistorijski svet dok šetaju pešačkom stazom kroz park.
Park ima i dva velika dečija igrališta na otvorenom, prilagođena različitim uzrastima dece. Centralno igralište je namenjeno mlađoj deci do 7 godina, sa sadržajima prilagođenim deci sa invaliditetom, dok je drugo igralište u obliku dinosaurusa predviđeno za stariju decu do 12 godina. Pored igrališta, prostor od 450 kvadratnih metara rezervisan je za klizalište tokom zime, dok se tokom godine organizuju dečije manifestacije na maloj bini.
Za dodatnu zabavu, park nudi mini golf i šah na otvorenom, kao i pešačke staze kroz lepo uređene zelene površine i vodene površine. Tu su i kafe bar i restoran sa igraonicom u zatvorenom prostoru, pružajući mogućnost za odmor i opuštanje posetilaca svih uzrasta.
Uz sve ove sadržaje, bogato opremljena suvenirnica omogućava posetiocima da ponesu sa sobom nezaboravne uspomene na boravak u Šarengradu. Sve ovo čini Zabavni park “Šarengrad” idealnim mestom za porodični izlet i provedbu slobodnog vremena u Kruševcu.
Lazarev grad
Lazarev grad, koji je kasnije postao poznat kao Kruševac, bio je prestoni grad kneza Lazara, podignut oko 1371. godine. Kao najmoćniji oblasni gospodar, Lazar je ojačao svoju vlast na celokupnoj osvojenoj teritoriji i učvrstio grad kao svoju prestonicu.
Grad Kruševac se prvi put pominje početkom 1387. godine, u povelji kojom knez Lazar potvrđuje ranije trgovačke privilegije Dubrovčanima.
Arheološka istraživanja sprovedena od 1961. do 1971. godine pružila su značajna saznanja o izgledu srednjovekovnog Kruševca i omogućila potpuniju sliku o životu koji se odvijao u njemu. Utvrđenje, nešto izduženo u pravcu jugozapad – severoistok, obuhvatalo je prirodnu zaravan sa različitim objektima, uključujući glavnu kulu, palatu, konjušnicu i druge građevine.
Grad Kruševac je bio značajno političko, privredno i ekonomsko središte Moravske Srbije, doprinoseći razvoju kulture i umetnosti tog doba. Posebno su se istakla dostignuća u oblasti crkvenog graditeljstva i monumentalnog slikarstva. Arheološki park Lazarev grad predstavlja ostatak srednjovekovnog grada koji je podigao knez Lazar kao svoju prestonicu i vojno utvrđenje.
Napomena: Neke stavke pomenute u članku su sastavni deo “Lazarev grad-a”, poput crkve Lazarice i nekih spomenika.
Crkva Svetog Đorđa
Crkva Svetog Đorđa u Kruševcu ima značajnu istoriju koja seže u 19. vek. Iako su prvi pokušaji gradnje započeti 1865. godine, zbog finansijskih problema gradnja je odložena sve do 1885. godine. Zidanje crkve je trajalo sve do 1898. godine, kada je završena i stavljena pod krov.
Nakon što je crkva podignuta, sledilo je opremanje i uređenje unutrašnjosti. Tri zvona su nabavljena krajem 1902. godine, dok je ugovor za izradu ikonostasa zaključen 1903. godine. Ikonostas je izveden u duborezu sa bogatim biljnim ornamentima, a na njemu su očuvane prvobitne ikone do danas.
Iako je za izradu ikonostasa angažovan živopisac Živko Jugović, stilski se primetna razlika između gornjih i prestonih ikona, što je navelo neke stručnjake da zaključe da su možda radovi dvojice slikara, pri čemu je Milan Milovanović verovatno radio prestone ikone.
Pored ikonostasa, na zidovima crkve urađeno je 12 fresaka. Ipak, autorstvo ovih fresaka nije potpuno jasno, iako se pretpostavlja da ih je možda radio italijanski umetnik Arminije, prema nekim izvorima. Crkva je konačno završena 1904. godine, predstavljajući važan verski i kulturni spomenik u Kruševcu.
Spomenik kosovskim junacima
Spomenik kosovskim junacima postavljen je na Vidovdan 1904. godine. Kralj Petar I Karađorđević svečano ga je otkrio povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Kamen temeljac za spomenik je postavio kralj Aleksandar Obrenović 1889. godine, povodom proslave 500-godišnjice Kosovske bitke, u novoformiranom jezgru grada, što je označilo prostor budućeg centra Kruševca.
Dizajn spomenika je delo znamenitog srpskog vajara Đorđa Jovanovića i predstavlja najmonumentalnije delo nacionalne skulpture s početka XX veka. Autor je za svoj rad nagrađen Zlatnom medaljom I reda na svetskoj izložbi u Parizu 1900. godine.
Spomenik je oblikovan u obliku mermerne piramide visine 6 metara, u neoklasicističkom stilu sa jasnim vajarskim simbolima, oslikavajući dramatične momente Kosovske bitke i trajanje epske borbe kroz vekove.
Najznačajnija kompozicija na vrhu prikazuje Boška Jugovića, barjaktara srpske vojske, koji se hrabro bori ranjen, ne ispuštajući zastavu, dok Vila doleće i prihvata barjak, simbolizujući nastavak borbe i hrabrost.
Ostale figure na spomeniku simbolizuju različite aspekte Kosovske bitke i srpske istorije, poput figure guslara koji predstavlja trajanje epske borbe, devojke koja simbolizuje Srbiju i poziva na oslobođenje porobljene braće, i reljefa koji prikazuje epsko pričešće kneževe vojske i scenu ubistva turskog cara Murata.
Na spomeniku su prikazani i različiti grbovi i godine značajne za srpsku istoriju, kao što su grb Nemanjića i godina Kosovske bitke, grb cara Dušana i godina otkrivanja spomenika, grb kneza Lazara i posveta “Srpskim kosovskim junacima”, kao i grb Kraljevine Srbije iz 1888. godine i godina proglašenja Srbije kraljevinom – 1882.
U čast proslave 600 godina od Kosovske bitke 1989. godine, na spomeniku je pozlaćen venac koji vila spušta na glavu Bošku Jugoviću. Ograda od livenog gvožđa oko spomenika ukrašena je stilizovanim kosovskim božurima.
Umetnička galerija
Zgrada umetničke galerije u Kruševcu poseduje posebnu arhitekturu koja odražava ukus najbogatijeg sloja stanovništva tog vremena. Originalno je bila porodična kuća poznatog trgovca Ljotića, izgrađena početkom 20-ih godina 20. veka. Fasada zgrade je ukrašena ornamentima, arabeskama i floralnim i geometrijskim motivima, dok na krovnom delu dominira reljef dečaka u antičkom stilu.
Nakon adaptacije 1961. godine, zgrada je otvorena kao Umetnička galerija 1962. godine. Međutim, kompletna rekonstrukcija je izvršena nešto kasnije, tokom 1987. i 1988. godine, kako bi se očuvala njena autentičnost i osavremenili prostori za izlaganje umetničkih dela.
Trg fontana
Nekada je bio živahni pijačni prostor gde se trgovalo žitaricama i voćem sve do 60-ih godina XX veka, kada je mala fontana prvi put sagrađena na tom mestu. Tokom godina, trg je prolazio kroz više rekonstrukcija, a poslednja je izvršena 2000. godine. Fontana je modernizovana proširenjem i mermernim oblogama, a oko nje su postavljene atraktivne vodoskoke i kamenite klupe.
Danas je Trg Fontana jedan od omiljenih delova grada za odmor i opuštanje među Kruševljanima, posebno tokom letnjih dana kada se ljudi rado osvežavaju pored vodoskoka.
Na ovom trgu se takođe nalazi i spomenik posvećen ratnicima i narodu kruševačkog kraja koji su stradali u oslobodilačkim ratovima Srbije od 1912. do 1918. godine. Postavljen je na Vidovdan 1993. godine i predstavlja važan deo istorijskog identiteta grada.
U blizini se nalazi i pomenuta crkva Svetog Đorđa.
Trg Kosturnica
Trg Kosturnica je bio centralno mesto obeležavanja Dana grada i 630 godina od Kosovske bitke 2019. godine, kada je svečano otvoren nakon potpune rekonstrukcije i renoviranja. Na raskrsnici ulica Nikole Tesle, Hajduk Veljkove i Poručnika Božidara, kao i na raskrsnici Dositejeve i ulice Ćirila i Metodija, izgrađeni su kružni tokovi.
Jedan od tih kružnih tokova krase figura “Devojka sa krčagom – Kruševljanka”, delo umetnice Marije Ćirić iz Kruševca. Park na Trgu Kosturnica je takođe potpuno renoviran, s novim sadržajima za decu i teretanom na otvorenom za odrasle. Na trgu se takođe nalazi i spomenik despotu Stefanu Lazareviću.
Kruševačko pozorište
Kruševačko pozorište ima bogatu istoriju koja seže unazad do 1946. godine kada je zvanično osnovano, ali njegovi koreni sežu i dublje u prošlost kroz amaterske, radničke, omladinske i staleške ansamble. Tokom stotinu godina teatarskih zbivanja u Kruševcu, mnoge glumačke ličnosti i umetnici su se razvijali, a neki su čak postali velike zvezde na pozorišnim scenama u Beogradu i drugim gradovima.
Jedna od najvećih legendi kruševačkog pozorišta je Bora Mihajlović, koji je završio beogradski pozorišni licej pedeset godina pre osnivanja profesionalnog pozorišta u Kruševcu. Iz njegovog ansambla izašli su vrhunski srpski glumci poput Rade Savićević, Mihajla Paskaljevića, Miodraga Petrovića Čkalje, Đuze Stojiljkovića, Taška Načića i drugih.
U početku, Kruševačko pozorište radilo je na profesionalizaciji pozorišnog čina i akademizaciji teatarskog stila. Repertoar je bio klasičan, sa domaćim i nekoliko ruskih dramatičara, ali se kasnije približio respektabilnom dramskom opusu savremene evropske i domaće drame.
Planina Jastrebac
Planina Jastrebac, smeštena samo 20 kilometara od Kruševca, predstavlja oazu prirode i aktivnog odmora za posetioce različitih interesovanja. Ova planina, poznata po legendarnom srpskom epskom zmaju, Zmaju od Jastrepca, privlači planinare, bicikliste, ali i one koji žele da se jednostavno opuste u prirodnom okruženju.
Jastrebac Lake Resort je turistički kompleks koji nudi širok spektar mogućnosti za aktivan odmor i uživanje u prirodi. Smestivši se na obodu planine, ovaj kompleks nudi brojne pogodnosti posetiocima. Hotel Trayal i Merima pružaju udoban smeštaj, a gostima su na raspolaganju i moderne sale za različite vrste događaja, kao i letnje terase sa spektakularnim pogledom na jezero.
Avantura park Jastrebac je jedinstveni park koji se prostire uz i ispod same planine, nudeći raznovrsne aktivnosti za posetioce svih uzrasta. Dečji avantura park, zip lajn preko jezera, stena za trening alpinista i velike avantura staze pružaju nezaboravno iskustvo svim ljubiteljima adrenalina. Takođe, u sklopu parka se nalazi suvenirnica gde posetioci mogu pronaći raznovrsne suvenire.
Planina Jastrebac je bogata raznolikom florom i faunom, a njene šume su domaćin brojnim vrstama biljaka i životinja. Osim što je idealna destinacija za planinare, Jastrebac je takođe raj za ljubitelje prirode, pečuraka i lekovitog bilja. Zahvaljujući blagoj klimi i čistom vazduhu, ova planina pruža izvanredne uslove za odmor i rekreaciju tokom cele godine.
Ribarska banja
Ribarska Banja je poznata kao kraljevska banja, a Specijalna bolnica za rehabilitaciju u Ribarskoj Banji pruža jedinstvene terapeutske usluge. Lekovite vode u Ribarskoj Banji spadaju među najbolje u svetu, slične onima u francuskim Pirenejima.
One pomažu u lečenju ortopedskih, koštano-zglobnih i degenerativnih oboljenja, kao i u poboljšanju opšteg zdravstvenog stanja kroz spa programe.
Ribarska Banja se nalazi na obroncima Velikog Jastrepca, udaljena 35 kilometara od Kruševca, 72 kilometara od Niša i 220 kilometara od Beograda. Ova banja je poznata po čistom vazduhu, zdravoj hrani i lekovitim termalnim izvorima.
Istorija Ribarske Banje seže duboko u prošlost, a ime je dobila po ribarima koji su pribavljali izuzetno kvalitetnu pastrmku za dvor kneza Lazara. Lekovitost voda u Ribarskoj Banji je poznata još od praistorijskih vremena, što svedoče arheološka nalazišta u okolini.
Nakon oslobođenja od Turaka, Knez Miloš je naredio da se naučno ispita lekovitost voda u Ribarskoj Banji, što je označilo početak naučno utemeljenog rada u banji.
Ribarsku Banju su posećivali mnogi vladari Srbije, a i danas je popularna destinacija. Kralj Petar I Karađorđević je često boravio ovde radi lečenja reume i obavljanja državničkih poslova. Deklaraciju o povratku Kosova i Metohije Srbiji potpisao je u Ribarskoj Banji 25. avgusta 1913. godine.
Takođe je inicirao brzi razvoj i izgradnju Ribarske Banje, koji se nastavlja i danas. Ribarska Banja je postala i naučno-nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, što dodatno potvrđuje visok nivo rada i stručnosti u ovoj ustanovi.
Park Bagdala
Park Bagdala u Kruševcu predstavlja omiljeno šetalište i mesto okupljanja različitih generacija. Naziv samog brda, Bagdala, nosi značenje “božanstveni pogled”, što upućuje na spektakularan panoramski pogled koji ovaj park pruža posetiocima.
Jedna od novijih turističkih atrakcija na Bagdali je Park minijatura “Srbija”, koji je otvoren na Vidovdan 2019. godine. Ovaj park predstavlja teritoriju države Srbije sa minijaturama poznatih gradova i manastira. Idejni tvorac i autor projekta je dr Boris Stajkovac iz Beograda, a minijature su izrađene u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika Srbije.
Još jedan dodatak ovom prostoru od 2020. godine je jarbol visine 23 metra sa srpskom zastavom, koji dominira nad gradom. Postament jarbola krasni trostrani prikaz dvoglavog orla sa grba Republike Srbije, čiji je autor takođe dr Boris Stajkovac.
Park Bagdala je tako postao još atraktivnije mesto za posetu, gde se možete diviti prelepom pogledu, prošetati uređenim stazama, istražiti minijature poznatih srpskih lokaliteta ili jednostavno uživati u opuštajućem ambijentu.
Wellness & Spa Ribarska banja
Smešten na temeljima starog turskog amama iz 17. veka, ovaj moderan spa centar pruža posetiocima raznovrsne tretmane i aktivnosti za opuštanje i revitalizaciju tela i uma.
Posetioci mogu uživati u širokom spektru masaža i tretmana koji se baziraju na lekovitom bilju, algama, vinu, čokoladi i drugim prirodnim sastojcima. Spa centar takođe nudi različite vrste sauna, đakuzi kade, fitnes centar, otvoreni i zatvoreni bazen, kao i posebne sobe za relaksaciju. Turski hamam, kao deo tradicionalnog turskog iskustva, dodaje poseban šarm ovom mestu.
Uz to, za ljubitelje umetnosti, tu je i amfiteatar koji je domaćin različitim kulturnim događajima kao što su koncerti, pozorišne predstave, književne večeri i muzički nastupi. Cene usluga (Uključujući i SPC “Samar”) možete pogledati na cenovniku Ribarske banje.
Manastir Sveti Roman
Manastir Sveti Roman se smatra jednim od najstarijih manastira na prostoru Srbije, datirajući još iz 9. veka. Nalazi se u opštini Ražanj, blizu istoimenog mesta, na desnoj obali reke Južne Morave.
Ovaj manastir je poznat po bogatoj istoriji i značajnim ličnostima koje su u njemu boravile. Sveti Roman Sinait, koji je kasnije proglašen za svetitelja, bio je jedan od monaha koji je živeo u ovom manastiru. Njegov grob sa moštima se i danas čuva u manastiru, a on se poštuje kao čudotvorac i iscelitelj.
Današnja crkva manastira je podignuta na starim temeljima, a obnovljena je 1795. godine. Živopis u crkvi datira iz istog perioda, a smatra se da ispod sloja kreča postoje još starije freske. Osim toga, manastir je služio i kao bolnica tokom određenih istorijskih perioda.
Interesantno je da se u krugu manastira nalazi spomenik pukovniku Nikolaju Rajevskom, koji je poginuo kao dobrovoljac u Srpsko-turskom ratu 1876. godine. Njegovo telo je privremeno sahranjeno u porti manastira pre nego što je preneto u Rusiju.
Od 1960. je manastir ženski, a od 2012. godine ponovo je muški manastir po blagoslovu vladike niškog. Nalazi u dobrom stanju i nastavlja da živi kao duhovno i kulturno središte, a u okviru njega se takođe proizvode i razni proizvodi za opremanje sveštenstva i pravoslavnih hramova.
Manastir Pokrova Presvete Bogorodice
Manastir Pokrova Presvete Bogorodice, smešten u selu Đunis nedaleko od Kruševca, predstavlja važno duhovno i kulturno mesto sa zanimljivom istorijom. Njegovo nastajanje vezano je za događaj kada se Presveta Bogorodica ukazala devojčici Milojki Jocić 24. jula 1898. godine. Ova ukazanja su doprinele osnivanju manastira na tom mestu, koje je postalo poznato po isceljenjima mnogih bolesnika.
Prvobitno, 1934. godine, na mestu ukazanja podignut je drveni hram posvećen Pokrovu Presvete Bogorodice. Kasnije, 1977. godine, započeta je izgradnja većeg hrama, ali je zbog političkih okolnosti 1985. godine prekinuta, da bi se nastavila 1993. godine i potpuno završila 2001. godine. Pored glavne crkve, u kompleksu manastira izgrađeni su i novi konaci i pomoćne zgrade.
Manastir je dobio status manastira 1964. godine odlukom Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve. Prvobitno muški manastir, kasnije je preobražen u ženski, a sestrinstvo je okupio pod vođstvom prve igumanije Minodore.
Velika crkva manastira je živopisana, a ikonostas je delo ikonopisačke škole manastira Žiča. Živopis hrama potpisuju umetnici Antonios Stergiou, Slobodan Janićijević iz Jagodine i profesor Dragimir Jašović.
Manastir Pokrova Presvete Bogorodice danas je poznat i po svom godišnjem saboru koji se održava na dan Pokrova Presvete Bogorodice. Na ovom saboru okuplja se mnogo vernika iz zemlje i inostranstva, a dešavaju se i čudesna isceljenja bolesnika.
Spomenik Stanislavu Biničkom
Stanislav Binički je istaknuti srpski kompozitor čije su kompozicije postale simboli srpske muzike. Najpoznatija od njegovih dela je svakako koračnica “Marš na Drinu”, koja je postala ne samo simbol srpskog vojničkog duha, već i izuzetno poznata širom sveta.
Ova kompozicija je dobila poseban značaj kao simbol hrabrosti i otpora tokom mnogih istorijskih događaja. Pored “Marša na Drinu”, Binički je takođe stvorio prvu srpsku operu “Na uranku” prema tekstu Branislava Nušića, što dodatno ističe njegov značaj u srpskoj muzičkoj tradiciji.
Skulptura “Majka Srbija i Majka Grčka”
Skulptura “Majka Srbija i Majka Grčka”, delo poznatog slikara Milića od Mačve (ovo mu je jedini vajarski rad), predstavlja simbolično spajanje dva naroda – Srbije i Grčke, kroz prikaz majki koje simbolizuju prijateljstvo i solidarnost. Ova skulptura je svojevrsni omaž tradicionalnom prijateljstvu između dva naroda, posebno istaknuto tokom perioda posle Prvog svetskog rata.
Njen monolit od belog venčačkog mermera, na kojem su isklesane figure dve majke, predstavlja snažan likovni prikaz ovog istorijski značajnog događaja. Ona simbolizuje period kada je Grčka pružila pomoć Srbiji nakon albanske golgote, kada je srpska vojska pretrpela velike gubitke i bila iznurena, a Grčka je na ostrvu Krfu pružila utočište i podršku.
Trg glumaca
Ovaj trg je posvećen poznatim glumcima koji su svojim talentom obeležili srpsku i jugoslovensku pozorišnu i filmsku umetnost. Među legendarnim glumcima koji su dobili svoje mesto na Trgu glumaca su Miodrag Petrović Čkalja, Vlastimir Đuza Stojiljković, Taško Načić, Mihajlo Bata Paskaljević, Milan Puzić, Radmila Savićević i Ljubinka Bobić.
Njihova umetnost ostavila je neizbrisiv trag u kolektivnoj svesti, a otvaranje ovog trga je način da se oda počast i priznanje njihovom doprinosu umetnosti. Trg je svečano otvoren na Vidovdan 2019. godine.
Spomenik palim borcima
Otkrivanje spomenika Palim pripadnicima vojske, policije i rezervnog sastava (1991-1999. godine) na memorijalnom kompleksu Slobodište predstavlja važan događaj u okviru proslave dana oslobođenja grada Kruševca. Ovaj spomenik posvećen je hrabrim pojedincima koji su izgubili svoje živote braneći svoju zemlju tokom ratova u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu.
Inicijativa za podizanje ovog spomenika potekla je od Udruženja boraca sa teritorije grada Kruševca i Odbora za sprovođenje aktivnosti za podizanje spomenika. Otkrivanje spomenika je simbol priznanja i poštovanja prema žrtvama koje su dale svoje živote u odbrani otadžbine. Autorsko delo ovog spomenika pripada akademskom vajaru iz Beograda, Svetomiru Radoviću.
Spomenik Lazaru Hrebeljanoviću
Otkrivanje novog spomenika knezu Lazaru Hrebeljanoviću na Vidovdan 2021. godine predstavlja značajan događaj u čast velikog jubileja – 650 godina Grada Kruševca. Autor ovog impozantnog spomenika je dr Boris Stajkovac, čija je predstava kneza Lazara visoka 4,2 metra, postavljena na postamentu visine 10,5 metara. Nalazi se kod Starog aerodroma.
Novi hram na Rasini
Novi hram na Rasini, građen od 2000. do 2007. godine, predstavlja značajnu versku građevinu koja je nastala sredstvima vernika i manjih donatora. Ovaj hram, posvećen Pokrovu Presvete Bogorodice, nosi duboko versko i kulturno značenje za lokalnu zajednicu.
Ikona presvete Bogorodice, koja je centralni deo verskog objekta, izrađena je od strane poznatog grčkog živopisca oca Stamatisa Sklirisa, dok su ostale ikone izradili Petar Bilić iz Beograda. Ovi umetnici su doprineli lepoti i duhovnoj atmosferi hrama svojim izuzetnim talentom i veštinom.
Hram na Rasini poseduje dve vode, posvećene svetoj Bogorodici i svetoj Petki Paraskevi, koje predstavljaju izvor duhovne snage i blagoslova za vernike koji ih posećuju.
Pre izgradnje novog hrama, na istom mestu se nalazila mala crkvica posvećena svetoj Bogorodici, zajedno sa česmom, koju je 1934. godine sagradio Milosav Vasić sa sinom Radovanom iz Gornjeg Leginja kod Aleksandrovca.
Galerija Milića od Mačve
Galerija Milića od Mačve u Kruševcu predstavlja značajno kulturno blago koje je ovaj istaknuti slikar poklonio gradu krajem 2000. godine. Milić Stanković, poznat i kao Milić od Mačve, je akademski slikar rodom iz Mačve, čiji je doprinos savremenom srpskom slikarstvu izuzetno cenjen.
Njegov legat obuhvata preko 120 slika koje prikazuju različite događaje iz srpske istorije, počevši od vremena Stefana Nemanje pa sve do savremenog doba, sa posebnim akcentom na Kosovski boj 1389. godine i na Kruševac srednjeg veka.
Inicialno, Milić je planirao da legat bude postavljen pored Gračanice na Kosovu, u posebno sazidanoj kuli. Međutim, zbog okolnosti koje su u tom trenutku bile aktuelne, odlučio se da pokloni svoje delo Kruševcu, koji je za njega simbol Kosova.
Pri davanju poklona Kruševcu, Milić je postavio uslov da stalna postavka bude smeštena u objektu koji pruža pogled ka crkvi Lazarici. Iz tog razloga, za Galeriju Milića od Mačve odabran je objekat u neposrednoj blizini arheološkog parka “Lazarev grad”, u Ulici cara Lazara.
Spomenik ratnicima
Spomenik ratnicima i narodu kruševačkog kraja koji su stradali u oslobodilačkim ratovima Srbije od 1912. do 1918. godine predstavlja važan simbol sećanja na žrtve i heroje iz tog perioda. Ovaj spomenik je postavljen na trgu “Fontana” , kako to obično biva sa većinom atrakcija u gradu, na Vidovdan 1993. godine, obeležavajući tako važan datum u srpskoj istoriji.
Postavljanje kamena temeljca za spomenik je obavljeno 1. decembra 1988. godine, povodom 70. godišnjice proboja Solunskog fronta. Delo akademskog vajara iz Beograda, Dragana Dimitrijevića, ovaj spomenik odliven je u bronzi. Koncipiran u obliku jedinstvene kvadratne forme, spomenik prikazuje likove kako poznatih tako i neznanih vojnika i vojskovođa.
Gde jesti?
Lista mesta za jelo i piće u Kruševcu, kao i adrese tih lokacija:
Restorani:
- Miličin dvor – Miličina 2, Kruševac, Srbija
- Anđela – Kosturnica, Dositejeva, Kruševac 37000, Srbija
- Restoran Kralj – Dragomira Gajića 113, Kruševac, Srbija
- Restoran Park – Bosanska 14, Kruševac 37000, Srbija
- Restoran Napredak – Kruševac, Srbija
- Restoran Konak – Nikole Tesle 5, Kruševac 37000, Srbija
- Restoran Bagdala – Prvomajska bb, Kruševac 37000, Srbija
- Etno kuća Min – 2 – Balkanska 35, Kruševac, Srbija
- Čarapanska meana – Vidovdanska 152, Kruševac, Srbija
- Kafana Novo Prerovo – Obilićeva 60, Kruševac, Srbija
- Saradis – Istočna obilaznica, Bivolje, Srbija
- Nešvil – Čitluk, Srbija
- Verige – Ratka Pešića, Kukljin, Srbija
Kafići i picerije:
- Cafe Bistro Pastel – Gazimestanska, Kruševac, Srbija
- Caffe Arabika – Čolak-Antina 5, Kruševac, Srbija
- El Clasico – Kosturnica, Dositejeva, Kruševac 37000, Srbija
- Pizza Top – Čolak-Antina 11, Kruševac, Srbija
- Moment – Majke Jugovića 27, Kruševac 37000, Srbija
- Laterna – Dušanova 112, Kruševac, Srbija
- E.T. – Kajmakčalanska, Kruševac, Srbija
- Olive Tree – Čolak-Antina 3, Kruševac, Srbija
- Mali Princ (torte i kolači) – Obilićeva 35, Kruševac, Srbija
Takođe preporučujemo da pročitate naš tekst šta videti i posetiti u Nišu ukoliko već obilazite ove krajeve Srbije.
-
-
-
-
-